بررسی خصوصیات رویشی، عملکرد و ترکیبات اسانس دو گونه دارویی، پونه‏سای ایرانی (Nepeta kotschyi var. persica) و پونه‏سای انبوه (N. glomerulosa)

Abstract

دو گونه پونه‏سای ایرانی <em>Nepeta kotschyi</em> var.<em> persica</em>و پونه‏سای انبوه <em>N. glomerulosa</em> از گونه‏های دارویی بومی ایران بوده که حاوی ترکیبات دارویی به­ویژه نپتالاکتون می­باشند. این مطالعه در راستای اهلی­کردن این دوگونه در شرایط مزرعه‏ای طی سال‌های 1396 و 1397 در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. صفات مورد بررسی شامل خصوصیات مورفولوژیک، عملکرد محصول و کمیت و ترکیبات اسانس بود. نتایج نشان داد که وزن‏تر و خشک کل در گونه ایرانی (به­ترتیب 9954 و 3152 کیلوگرم در هکتار) به­طور قابل­ملاحظه­ای بیش‌تر از گونه ‏انبوه (­به­ترتیب 2858 و 990 کیلوگرم در هکتار) بود. درصد و عملکرد اسانس در گونه‏ ایرانی به­ترتیب 12/2 درصد و 35/48 کیلوگرم در هکتار بود؛ درحالی­که این مقادیر در گونه ‏انبوه به­ترتیب 42/1 درصد و 39/7 کیلوگرم در هکتار بود. نتایج آنالیز ترکیبات اسانس نشان داد که مجموع ایزومرهای نپتالاکتون در گونه ‏ایرانی بیش‌تر از گونه ‏انبوه و به­ترتیب 57/94 و 68/38 درصد بود. در مجموع با توجه به عملکرد اندام هوایی و اسانس از یک سو و درصد نپتالاکتون در اسانس از سوی دیگر، برتری گونه‏ ایرانی نسبت به گونه‏ انبوه کاملا چشمگیر بود؛ لذا می­توان گونه پونه­سای ایرانی را به­عنوان یک منبع ارزشمند جهت تامین ترکیب اصلی این گیاه یعنی نپتالاکتون برای صنایع دارویی در شرایط کشت مشابه این مطالعه توصیه نمود.