تأثیر عوامل پیرامونی در محاسبه و گزینش کجروی

Abstract

گزینش کنش‌های انسانی متأثر از عوامل متعددی است. برخی از نظریه‌پردازان بر عوامل فردی و اراده و برخی بر نقش عوامل پیرامونی تأکید دارند. ‌انسان به‌عنوان موجودی مختار و انتخاب‌گر، کنش‌های خود را در فرایندی که متأثر از اراده و محیط است، برمی‌گزیند. محاسبه و گزینش کنش‌های همنوایانه یا کجروانه متأثر از عوامل پیرامونی [جسمی، روانی، موقعیتی، ساختاری (اجتماعی، اقتصادی، ...)] است. بر اساس نظریات گزینش عقلانی، ارتکاب اعمال کجروانه امری گزینشی بوده و این گزینش، تحت تأثیر عوامل و پدیده‌های گوناگونی است. تحلیل‌های محققان از آیات و روایات اهل‌بیت(ع)، بیانگر پذیرش این نکته در آموزه‌های شیعی است که اختیار و اراده انسان تحت تأثیر عوامل پیرامونی، محدودیت‌هایی پیدا می‌کند که البته به معنی سلب شدن اختیار از او نیست و این مقاله، تأثیرات عوامل پیرامونی را به عنوان کلی، تبیین و تحلیل می‌کند. در تحلیل این مقوله، به برخی از عوامل محدودکنندة اختیار و تأثیرگذار در گزینش انسان از نگاه منابع اسلامی، اشاره شده و بررسی این متغیرها به ترتیب در سطوح خرد، میان‌برد و کلان پیگیری شده است. روش پژوهش، تحلیل محتوای توصیفی و کیفی است. هدف پژوهش، تحلیل محتوای قرآن و منابع روایی و تفسیری است. موضوع نیز عبارت است از: توصیفِ نگاه قرآن و احادیث شیعه در مورد نقش‌آفرینی عوامل پیرامونی در محاسبه و گزینش کنش‌های اختیاری. تحلیل محورهای آیات و روایات، حکایت از همسویی فی‌الجمله مضامین این آموزه‌ها با محورهای نظریات مدرن جامعه‌شناسی کجروی دارد.