تدوین نظام صفحه‌آرایی حاکم بر سه نمونه از قرآن‌های تیموری محفوظ در موزة ملی ایران

Abstract

برخی پژوهش‌‌های معاصر نشان داده‌اند صفحه‌آرایی نسخ خطی ایرانی با تکیه بر اصل تقسیم متوالی چهارچوب یک صفحه به بخش‌های برابر صورت ‌گرفته است. با این وجود نسخه‌های ایرانی بسیاری وجود دارند که روش صفحه‌آرایی آن‌ها به الزامات شیوۀ یادشده پاسخ نمی‌دهند. پژوهش پیش‌رو کوشیده است با استفاده از رویکرد کمّی و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی موردی، چگونگی صفحه‌آرایی سه نمونه از قرآن-های تیموری محفوظ در موزۀ ملی ایران را بکاود. ویژگی مشترک این نسخه‌ها آن است که نه تنها صفحه-آرایی هیچ یک از آن‌ها بر اساس اصل تقسیم متوالی چهارچوب یک صفحه به بخش‌های برابر قابل توجیه نیست؛ بلکه در تمامی این نُسخ، به رغم ابعاد و تناسبات گوناگون‏، فاصلۀ سطح حروف تا عطف نصف طول حاشیۀ سرصفحه‏، پاصفحه و یا هر دو است. به طوری که با در نظر گرفتن شیوة ساخت کتاب در قرون میانة اسلامی که مبتنی بر دوبرگه بوده، می‌توان حدس زد‏ هنرمندان صفحه‌آرا پس از تقسیم طول دوبرگه به n قسمت برابر‏، 1⁄n آن را از وسط به حواشی عطف و به همین مقدار از بالا یا پایین کادر به حواشی سرصفحه یا پاصفحه اختصاص داده‌اند. آن‌گاه با استفاده از روش‌های هندسی، محل قرار گرفتن سایر ابعاد قاب تذهیب یا قالب متن را تعیین کرده‌اند.