بازنمایی قزلباش‌ها در نگاره‌های شاهنامه طهماسبی

Abstract

قزلباش‌ها از مهم‌ترین عوامل قدرت در دوره صفوی بوده‌اند که نزدیک به یک‌ قرن، مهم‌ترین مناصب نظامی و سیاسی ایران را دراختیار داشتند. آن‌ها نقش اصلی را در به‌‌قدرت رسیدن صفویان ایفا کردند. هم‌زمان با قدرت قزلباش‌ها، تصویرسازی شاهنامه طهماسبی به‌دستور شاه‌اسماعیل‌اول (905-930/1499-1523) آغاز شد و در زمان سلطنت شاه‌طهماسب‌اول (930-984/1523-1576) پایان پذیرفت و قزلباشان که مشخصه اصلی آن‌ها، کلاه‌های موسوم به قزلباش بود، در این نگاره‌ها تجسم‌یافتند.<br /> پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی و تاریخی و روش گردآوری اطلاعات به‌شیوه کتابخانه‌ای، به این سؤال پاسخ‌داده‌است که نگارگر تاچه میزان توانسته جایگاه و اهمیت قزلباش‌ها را در این دوره درخلال نگاره‌های شاهنامه طهماسبی تصویر کند. این نوشتار با هدف آشنایی با جایگاه و دلایل اهمیت قزلباش‌ها در اوایل عصر صفوی انجام پذیرفته است. انتظار می‌رود موقعیت منحصربه‌فرد قزلباش‌ها در عرصه سیاسی، دلیل اصلی بازنمایی گسترده آن‌ها در نگاره‌های شاهنامه طهماسبی بوده باشد.<br /> نتایج این پژوهش ضمن تأیید فرضیه فوق، نشان می‌دهد که عنوان قزلباش، به جنبه‌ای فراقبیله‌ای اشاره دارد؛ به‌طوری‌ که در دوره صفوی، ایران را با نام کشور قزلباش می‌شناخته‌اند. مناصب قزلباش‌ها هم که در نگاره‌های شاهنامه طهماسبی درقالب مناصب درباری، نظامی و هنری مشاهده می‌شود، در بسیاری از موارد، این جنبه از قابلیت آن‌ها را نشان می‌دهد.