تنوع نقوش گیاهی در نقاشی دیواری عصر زندیه در شیراز

Abstract

استفاده از نقاشی دیواری یکی از شیوه‌های متداول تزیینات معماری در بناهای دورۀ زندیه در شیراز بوده است. از آنجا که فضای غالب دیوارنگاره‌های دورۀ زندیه با نقوش گیاهی پوشیده است، موضوع این مقاله نیز به بررسی و تحلیل کیفی این نقوش محدود شده است. بدین منظور، ابتدا آثار اصیل نقاشی دیواری در ارگ کریم‌خان، تکیۀ هفت‌تنان و عمارت کلاه‌فرنگی باغ نظر شناسایی و سپس تنوع نقوش گیاهی موجود در آنها زیر عناوین ترنج، گل و بوته‌، گل و پرنده و اسلیمی و ختایی طبقه‌بندی و بررسی شده است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی‌تحلیلی و بر مبنای مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای نوشته شده است. همچنین نشان می‌دهد در نقاشی ‌دیواری‌های دورۀ زندیه به‌خوبی از تنوع نقوش گیاهی استفاده شده است. ظرافت طراحی این نقوش بسیار چشمگیر است و از این نظر، با نمونه‌های نقاشی تزیینی در ابعاد کوچک در همین دوره قابل مقایسه خواهد بود. استفاده از قاب‌بندی منظم و متوازن نیز بر کیفیت طراحی این نقاشی‌ها افزوده است. همچنین تقارن، تقریباً در طراحی تمامی ترنج‌ها و اسلیمی و ختایی‌ها و غالب گل ‌و بوته‌ها رعایت شده است و ارتباط نقش‌ها در سطوح اتاق یا ایوان، به‌خوبی محفوظ مانده است. مجموعۀ این نکات، بیش‌ازپیش بر ارزش تزیینی و آرایشی نقاشی دیواری در دورۀ زندیه دلالت می‌کند.