شهرت و جبران ضعف سند: نگاهی به دیدگاه وحید بهبهانی (1117-1205ق)

Abstract

فقه امامی در طول تاریخ خود همواره با این واقعیت مواجه بوده که گاه حدیثی ضعیف السند مستند فتوای فقیهان بوده یا اصحاب به چنین حدیثی عمل کرده‌اند. این پدیده بحثی چالشی در میان فقیهان در پی داشته است مبنی بر اینکه آیا شهرت می‌تواند جبران‌کنندۀ ضعیف سند حدیثی باشد؟ همۀ فقیهان امامی در این باره هم‌نظر نیستند. از منظر برخی فقیهان، «شهرت» می‌تواند ضعف سندی حدیث را جبران نماید و اعتباربخش آن باشد. به نظر این فقیهان، اِعراض اصحاب در عمل به حدیثی هرچند صحیح السند در بی‌اعتباری آن مؤثر است. درمقابل، آن دسته از فقهایی که حجیت شهرت یا بعضی شاخه‌های آن را نپذیرفته‌اند، با قاعدۀ «جبران ضعف سند با شهرت» مخالفت کرده‌اند. وحیدبهبهانی از فقیهان بزرگ اصولی است که به برخی گونه‌های آن در جبران ضعف سندی حدیث تمسک جسته است. او شهرت عملی ـ به شرط موافقت با اصول و قواعد کلی و مسلّم ـ و فتوایی را هرچند مأخوذ از فتاوای فقیهان متأخر باشد در جبران ضعف سندِ حدیث پذیرفته، اما شهرت رواییِ صرف راعامل جبران ضعف سند نمی‌داند. وی همچنین معتقد است همان‌گونه که اِقبال عملی اصحاب، ضعف یک روایت را جبران می‌کند و سبب اعتبار روایت می‌شود، اِعراض اصحاب از یک روایت نیز موجب سستی آن می‌گردد.این نوشتار تلاش دارد تا با اشاره‌ای گذرا به طیف‌های مختلف فقیهان در مسألۀ «شهرت» و امکان جبران ضعف سند حدیث با استناد به آن، به تفصیل دیدگاه وحیدبهبهانی را در این باره مطرح نماید.