توسعه نیافتگی واردات و صادرات ایران و روسیه در عصر قاجار (1174-1304 ه.ش)

Abstract

ایران در دوره قاجار برای نوسازی ساختارهای قدیم خود و آشنایی با اقتصاد و صنعت و پیشرفت‌های واردات و صادرات گام‌های برداشت، اما چشمگیر نبود. ضعف ساختار اقتصادی سبب شد تا در اقتصاد بین‌المللی آن عصر جایگاهی نداشته باشد اما موقعیت مناسب تجاری ایران رابطه با کشور روسیه را گسترش داد. در این پژوهش کوشیده می‌شود با تکیه‌بر اسناد دوره قاجار ساختار توسعه‌نیافتگی واردات و صادرات با کشور روسیه را در این دوره موردبررسی قرار دهیم. در این مقاله سعی شده ازلحاظ نظری دلایل جایگزینی واردات و صادرات ایران و عواملی که ایران را در چنبره وابستگی و عقب‌ماندگی قرار داد را مورد تحلیل قرار دهیم. اینکه آیا توسعه‌نیافتگی واردات و صادرات ایران و روسیه ناشی از سیاست‌گذاری‌های نادرست دولت‌های قاجار است یا دولت‌های بعد نیز در آن شریک‌اند؟ بر اساس یافته‌های تحقیق دولت‌های استعمارگر ازجمله روسیه در قرن نوزدهم از طریق محدود کردن فعالیت سرمایه‌داران ایرانی در حوزه‌های مهم صنعتی، ایجاد وابستگی صنعتی و محدود کردن واردات و صادرات، ورشکسته کردن صنایع داخلی، سوق دادن اقتصاد کشور به سمت تولید مواد اولیه و خام و محروم کردن ایران از دریافت بخش قابل‌توجهی از درآمدهای نفتی در یک دوره بلندمدت، نقش مهمی در توسعه‌نیافتگی صنعتی ایران دارند. اگرچه قاجارها زمینه‌ساز توسعه‌نیافتگی صنعتی ایران بودند، اما دولت‌های پس از قاجار نیز در توسعه‌نیافتگی صنعتی ایران نقش پررنگی داشته‌اند.