شناسایی اصول و راهکارهای اجرایی توسعه میان‌افزا در شهر تهران به عنوان یکی از ابعاد توسعه شهری پایدار

Abstract

رویکردهای نوین توسعه شهری، برای حفظ محیط زیست و افزایش سرزندگی، اجازه‌ی گسترش افقی شهرها را نمی‌دهند. در این رویکردها، پیشنهاد می‌شود که به جای زیرِ ساخت و ساز بردن زمین‌های حاشیه‌ای شهرها، اراضی خالی مانده‌ی درون شهری هدف توسعه قرار گیرند. در این چارچوب، انگاره‌ی توسعه‌ی میان افزا، پیشنهاد ساخت و ساز در زمین‌های بایر درون شهری و کاربری‌های نامتجانس (همچون پادگان‌ها، زندان‌ها و صنایع بزرگ‌مقیاس آلاینده) را با هدف تأمین کمبودهای شهر (به ویژه کمبودهای خدماتی و فضای سبز) مطرح می‌سازد. از سوی دیگر، می‌توان به جای ساخت و ساز مسکونی در حومه‌های شهر، این ساخت و سازها را به سوی بافت‌های فرسوده‌ی درون شهر هدایت نمود، مشروط به اینکه ساخت واحدهای مسکونی، با افزایش سرانه‌ی خدمات شهری نیز همراه گردد. طرح جامع شهر تهران، موضوع «ساماندهی و صیانت از محدوده و جلوگیری از هرگونه گسترش شهر» را به عنوان نخستین راهبرد خود معرفی کرده است. علاوه بر این، محدوده‌هایی نیز به عنوان اراضی ذخیره نوسازی شهری در این طرح در نظر گرفته شده‌اند. بر این مبنا، مطالعه‌ی حاضر به این پرسش می‌پردازد که آیا می‌توان اصول توسعه میان‌افزا را به عنوان یکی از ابعاد توسعه شهری پایدار، در شهر تهران به کار گرفت؟ به منظور پاسخ به این سوال، در ابتدا مبانی نظری و تجارب جهانی توسعه‌ی میان افزا مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و آموزه‌هایی که می‌توان از این مبانی و تجارب برای شهر تهران برگرفت استخراج می‌شوند. سپس، ویژگی‌های تاریخی توسعه شهر تهران مرور می‌شوند و بر مبنای آن، به منظور نیازسنجی توسعه‌ی میان‌افزا، این ویژگی‌ها در سه بعد اجتماعی- اقتصادی، کارکردی- عملکردی و کالبدی- محیطی تحلیل می‌گردند. در نهایت، با اتکا به شرایط تهران، راهبردها و سیاست‌هایی برای توسعه‌ی میان‌افزای تهران ارائه می‌شود. این راهبردها می‌توانند در زمان بازنگری در طرح جامع مورد استفاده قرار گیرند.