تحلیل ساختار روایی داستان خسرو و شیرین نظامی

Abstract

چند مسئله در داستان <em>خسرو و شیرین</em>، نظیر نحوۀ رسیدن و آشنا شدن این دو شخص، سرانجام غم‌انگیز آن‌ها، به‌رغم ظاهر پرنشاط رمانس‌های فارسی و میزان کنش شیرین در روایت نظامی درخور توجه است. بدین سبب، برای دریافت چگونگی شکل‌گیری داستان و فرجام غم‌انگیز شخصیت‌های مهم آن به بررسی و تحلیل ساختار روایت نظامی از داستان <em>خسرو و شیرین</em> پرداخته‌ایم. روایت <em>خسرو و شیرین</em> با یک پی‌رفت کامل آغاز می‌شود. با اتمام این پی‌رفت، دو پی‌رفت اصلی شکل می‌گیرد که یکی کنشگری خسرو در به دست آوردن چهار مطلوب ارزشمند «شیرین، تخت سلطنت، شبدیز و باربد» و دیگری کنشگری شیرین در به دست آوردن خسرو است. پی‌رفت‌های روایت چرخه‌های ثابتی از تغییر وضعیت از پایدار به ناپایدار هستند که کنش‌ها و واکنش‌های نیروهای یاریگر و مقابله‌گر در دگرگونی وضعیت آن‌ها نقشی اساسی دارند. هر پی‌رفت با دگرگون شدن از وضعیت متعادل به نامتعادل آغاز می‌شود و با امکان دگرگونی و در نهایت، دگرگونی پایان می‌پذیرد. این دگرگونی‌های مطلوب در پایان روایت از دست می‌روند و نشانی از وصال دائمی در هیچ‌ کدام از آن‌ها دیده نمی‌شود.