نقش خطاب در رباعی‌‌های افضل‌الدین کاشانی

Abstract

مخاطب ساختن خویشتن، غیرانسان‌ها، خدا، پیامبر، معشوق، مخالف، خواننده و جز ایشان و نیز مخاطب ساختن انسان‌ها از قول آفریدگار، آغازگر بیش از نیمی از رباعی‌های منسوب به بابا افضل کاشانی است که در رباعی‌سرایی در میان شعرای فارسی‌زبان، مقامی والایی دارد. گاهی نیز در اثنای سروده به مخاطب التفات می‌شود. از این‌ها گذشته، شاعر برای بیان مقصود خویش از امر، نهی و خبر دادن به مخاطب همراه با تحریض، تحذیر، ملامت و جز آن استفاده می‌کند. مقالۀ حاضر می‌کوشد آنچه مورد خطاب گوینده قرار می‌گیرد، مواقع، اَشکال، اغراض خطاب و فواید آن را در اشعار بابا افضل کاشانی با ارائۀ آمار دقیق نشان دهد و رباعیات وی را از جهات گوناگون با رباعی‌های خاقانی و ظهیر، از استادان معاصرش، و عبدالرّحمان جامی، از بزرگان رباعی‌سرایی مقایسه کند تا آشکار شود که گاهی هنر وی در هنری‌ترین جنبه‌های بهره‌گیری از اسلوب خطابی بر آنان می‌چربد. همچنین، به نقش معلمی سراینده بر نفوذ عمیق این شیوه در شعرش و تأثیر این ویژگی سبکی برجسته در شیوع رباعیات افضل اشاره خواهد شد.