در آمدی بر روش مهندسی معکوس در نسخه‌شناسی

Abstract

هدف: آنچه از نسخه‌های خطی ادامه حیات یافته، از سرنوشتی یکسان برخوردار نبوده است. هر چند آن تعداد از نسخه‌ها که اطلاعاتِ دقیقی در معرفی خود به همراه دارند، کم نیستند، با این حال، رقم قابل توجهی از آن‏ها، در هاله از ابهام به سربرده و آگاهی لازم آن‌ها را همراهی نمی‌کند؛ آثاری هم به نام دیگران شهرت یافته و هویت پدید آورندهِ اصلی، پنهان است؛ نسخه‌هایی هم در اثر عوامل طبیعی و غیر طبیعی دچارآسیب دیدگی جزئی و کلی و یا تباهی شده که تعداد آن‌ها فرآوان است. روش: این نوشتار در کشف هویت و یا محک زدن به داده‏های گزارش شده از نسخه‌ها، کاربست روشی را هدف قرارداده که طی سالهای اخیردر رشته‏های فنی و مهندسی، زیرِ عنوان «مهندسی معکوس» از آن یاد می‌شود. با این روش در مواردی می‌توان با «اعتماد صِرف بر فن و تکنولوژی» و در شرایطی می‌تواند «با قرار گرفتنِ فن و تکنولوژی در کنار دیگر تخصص‌ها و داده‌ها»، احتیاطِ علمی در شناخت و معرفی نسخه را فزونی داد، و اگردستِ جعل و یا تزویری در نسخه وارد شده، با اطمینانِ بالایی از جزئیات آن سخن گفت، و اگرنسخه‏ای نیازمند مرمّت است، اجرای آن را با دقت لازم، امکان سنجی کرد. یافته‏ها: ‏نظر به بین رشته‌ای بودنِ ادعای این نوشتار و تازه بودن زاویه نگاه، ارائه منابع، ذیلِ عنوان آمده مقدور نبوده است، با این حال تلاش شده، نوشتار با استفاده از منابع کتابخانه ای در دو دانشِ مستقلِ «کتابداری» و «فنی – مهندسی» مستند شود. با آنچه آمده است، مرزهای کارِ فهرست نگار، محقق و نقّاد، به هم آمیخته است و بیانگر ارتباط مستقیمی است که می‌توان بین مهندسی معکوس و نسخه شناسی یافت شود.