جنبه‌های حقوقی سانحه‌ هوایی هشتم ژانویه 2020 مربوط به پرواز شماره ۷۵۲ شرکت هواپیمایی اوکراین

Abstract

در 18 دی ۱۳۹۸ پرواز شماره ۷۵۲ شرکت هواپیمایی اوکراین که از تهران به مقصد کیف در حال ‌پرواز بود، در مدت‌زمان کوتاهی پس از پرواز مورد اصابت موشک قرار گرفت و تمامی سرنشینان آن جان باختند. ستاد کل نیروهای مسلح ایران با صدور بیانیه‌ای اعلام می‌کند که شلیک به هواپیما براثر بروز خطای انسانی و اشتباه پدافند هوایی ایران در تعیین ماهیت هواپیما بوده است. این مقاله که در انجام تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی استفاده کرده است به این پرسش اصلی می‌پردازد که مسئولیت حقوقی و کیفری در قبال این سانحه برای چه اشخاصی ایجاد می‌شود و جبران خسارت‌های ناشی از این سانحه از چه طریق امکان‌پذیر است؟ اقدام پدافند هوایی که به دولت ایران قابل‌انتشار است، تعهدات بین‌المللی ایران ازجمله تعهدات به‌موجب کنوانسیون بین‌المللی هواپیمایی کشوری (سال 1944) را نقض می‌کند و زمینه مسئولیت بین‌المللی دولت ایران را فراهم می‌آورد. ازاین‌رو، هر یک از دولت‌های متبوع جان‌باختگان این سانحه می‌تواند با پیگیری سازوکار پیش‌بینی‌شده در کنوانسیون بین‌المللی هواپیمایی کشوری این مسئله را تا طرح دعوا در دیوان بین‌المللی دادگستری دنبال کند. همچنین، مسئولیت کیفری افراد مسبب این سانحه به‌طور هم‌زمان قابل‌تعقیب است. بااین‌حال، دولت ایران می‌تواند به دنبال رفتار با حسن نیت خود در پذیرش شلیک به هواپیما و اظهار تأسف شدید، با اقدام‌هایی از قبیل تعقیب کیفری مؤثر افراد مرتبط و مذاکره با دولت‌های متبوع جان‌باختگان و پرداخت غرامت و کسب رضایت خانواده‌های جان‌باختگان، از عواقب شدیدتری که ممکن است به‌واسطه رجوع به دیوان بین‌المللی دادگستری یا دیوان بین‌المللی کیفری و یا دادگاه‌های ملی برای آن به وجود بیاید، پیشگیری کند.