شناسایی شاخصه‌های مؤثر بر ریسک حسابرسی مالیاتی با روش ترکیبی اکتشافی

Abstract

یکی از مهم‌ترین چالش‌های حسابرسی مالیاتی در کشورهای درحال‌توسعه، عدم‌کارایی در بهره‌وری از منابع است که جهت غلبه بر آن، حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک توسعه یافته که در ایران حسابرسی مبتنی بر ریسک با اجرای طرح جامع مالیاتی آغاز شده‌است. تعیین شاخصه‌های اندازه‌گیری ریسک جهت انتخاب مؤدی، نقطه کلیدی در شروع فرایند حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک می‌باشد که این پژوهش به آن می‌پردازد. با توجه به کمبود چارچوب نظری در زمینه شاخصه‌های مؤثر بر ریسک حسابرسی مالیاتی، روش‌شناسی پژوهش ترکیبی اکتشافی استفاده گردید. در بخش کیفی تحلیل تم بر روی مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با 12 نفر از خبرگان سازمان امور مالیاتی انجام گرفت و پس از شناسایی اولیه مفهوم‌ها (شاخصه‌های مؤثر) و تم‌های فرعی و اصلی، پرسشنامه مبتنی بر روش دلفی فازی تدوین گردید و با ارسال به 16 نفر از حسابرسان خبره مالیاتی، شاخصه‌های شناسایی‌شده اعتبارسنجی شدند. بر اساس نتایج، پنج تم «کارکردهای گزارشگری و حسابداری»؛ «قابلیت تطبیق داده‌ها»؛ «رفتار تمکین مالیاتی»؛ «زنجیره ارزش» و «راهبردها و تکنیک‌ها» به عنوان شاخصه‌های اصلی شناسایی شدند. مبادله با شرکت‌های صوری و فاقد اعتبار، استفاده از حساب جاری شرکا در انجام هزینه‌ها و بالابودن نسبت موجودی کالای پایان‌دوره به فروش، به عنوان مهم‌ترین شاخصه‌ها مشخص گردیدند.