نگاهی جامعه‌شناختی به فیلم‌های حاتمی کیا

Abstract

در این مقاله، فیلم‌های ابراهیم حاتمی‌کیا با اتخاذ رویکردی جامعه‌شناختی تحلیل شده‌اند. هدف از این تحلیل فهمیدن دو مطلب است: اول این‌که معانی تولید شده در فیلم‌ها چیست و دوم اینکه این معانی چگونه با جامعه معاصر فیلم‌ها و نیز گروهی اجتماعی که حاتمی‌کیا آن را نمایندگی می‌کند ارتباط پیدا می‌کنند. چارچوب نظری این مقاله متاثر از رویکرد بازتاب در جامعه‌شناسی سینماست که مشخصاً با استفاده از نظریه لوسین گلدمن درباره اثر هنری بزرگ و فرد استثنایی، که در حوزه ادبیات طرح شده است، و با تسری آن به حوزه سینما تدقیق شده است. روش تحلیل فیلم‌ها از حیث درک معانی مستتر در آنها تحلیل نشانه‌شناختی و از حیث امکان ارتباط دادن معانی با جامعه معاصرشان نقد برون‌نگر بوده است. در این مقاله فیلم‌های از کرخه تا راین، برج مینو، آژانس شیشه‌ای، روبان قرمز، موج مرده، ارتفاع پست و به نام پدر تحلیل شده‌اند. مسیر حرکت قهرمان فیلم‌های مذکور، که گویی یک نفر است که مراحل متفاوت زندگی خود و جامعه‌اش را طی می‌کند، به شکلی منطقی در لابه‌لای فیلم‌ها دنبال شده است. این تحلیل‌ها نشان دهنده نگرش یکی از گروه‌های جامعه ایران، یعنی گروه‌های بسیجی جبهه رفته زمان جنگ و خانواده‌هایشان است که در جامعه کنونی مورد فراموشی و بی‌مهری قرار گرفته‌اند. هنرمندی که خود مانند این گروه فکر می‌کند، این نگرش را به شکل اثر هنری درآورده است.