تبیین جامعه‌شناختی عناصر کارناوالیته در نمایش‌های عصر ناصری

Abstract

در این مقاله نمایش‌ها و نمایشواره‌های عصر ناصری از منظری جامعه‌شناسی بررسی شده‌اند. هدف از این تحقیق دریافت دو مسئله است: یکی درک چگونگی تأثیر این نمایش‌ها در تکوین فضایی که به تماشاگران آن مجال رهایی موقت از شرایط سخت و استبدادی آن زمان را می‌داد و دیگر پاسخ به این سئوال که ناصرالدین شاه در مقام نمایندة قدرت مسلط در پدید آمدن این شرایط، چه نقشی داشته است. چارچوب نظری این مقاله نظریة کارناوال باختین است که در ادامة بحث منطق گفتگویی، تکوین شرایط کارناوالی را دستیابی به نوعی دموکراسی موقت و زندگی غیررسمی در برابر شرایط استبدادی و زندگی غیررسمی می‌داند. با توجه به زمینة تاریخی حوزة مطالعاتی‌، روش تحقیق این مقاله اسنادی- تحلیلی است. برای دستیابی به چگونگی نمایش‌های آن دوره‌، بازخورد مردم، شرایط اجتماعی و ویژگی‌های فکری ناصرالدین شاه از منابع و اسناد تاریخی آن زمان استفاده شده و بر اساس ضرورت بحث، اطلاعات گرفته شده مقایسه، تحلیل و ارزیابی شده‌اند. در این مقاله، وضعیت اجتماعی عصر ناصری و ویژگی‌ها‌ی نمایش‌های تعزیه‌، شبیه مضحک و نمایش واره‌های دلقک بازی درعصر ناصری شرح داده شده و با توجه به نشانه‌های نمایشی استخراج شده از شرایط کارناوالی بررسی شده‌اند‌ م تلاش شده است تا به این پرسش‌ها پاسخ داده شود که این که چگونه اجرای این‌گونه نمایش‌ها نوعی تکوین کارناوالیته قلمداد می‌شود، نقش ناصرالدین شاه در این تکوین چه بوده است و چگونه کارکردهای دوسویة آن هم به تداوم قدرت شاه و هم به حس آزادی موقت و آرامش مردم در شرایط دشوار کمک می‌کرده است