بازنمایی دین در سینمای پس از انقلاب؛رابطه با زمینه‌های اجتماعی و دین رسانه‌ای شده

Abstract

این پژوهش به دنبال بررسی نحوه بازنمایی ابعاد پنج گانه اعتقادی، عاطفی، رفتاری، دانشی و پیامدی دین در سینمای پس از انقلاب، زمینه‌های اجتماعی مقولات بازنمایی شده و رابطه سینمای دینی پس از انقلاب با مقوله دین رسانه‌ای شده است. برای این منظور فیلم‌هایی که بیشترین نزدیکی را با تعریف حداکثری سینمای دینی و مذهبی داشته‌اند از دهه‌های مختلف با نظر صاحبنظران این حوزه انتخاب شدند. فیلم‌های «توبه نصوح» و «افق» از دهه 60، «از کرخه تا راین» و «به رنگ خدا» از دهه 70، «خیلی دور-خیلی نزدیک» و «طلا و مس» از دهه 80 و فیلم «شیار 143» از نیمه اول دهه 90 انتخاب شدند. روش‌شناسی این پژوهش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد نشانه‌شناسی امبرتو اکو است. رمزگان‌های ده‌گانه اکو شامل ادراکی، شناسایی، انتقالی، لحن، تصویری، شمایل انگاشتی، ذوق و احساس، نظریه بیان، سبک شناختی و ناخودآگاه در صحنه‌های اصلی و فرعی فیلم‌ها بررسی و مقولات مختلف دینی استخراج شد. از جمله نتایج این پژوهش عبارتست از: اهمیت ویژه ابعاد «رفتاری» و «دانشی» دین در فیلم‌های بررسی شده دهه‌های مختلف، عمیق‌تر شدن دغدغه‌های سینمای دینی در سال‌های پس از دهه 60، سیاسی نبودن فیلم‌های بررسی شده دهه 80 علیرغم سیطره سیاست بر نظامات اجتماعی ایران و همسویی کامل فیلم‌ها با روندهای دینی جامعه در همه دهه‌ها.