مطالعه تطبیقی شروح نهج البلاغه در برهان فسخ عزایم

Abstract

گزارش تجربه‌گونه امیرمؤمنان علی(ع) از شناخت خدا به سست شدن عزیمت‌ها وگشوده شدن بسته‌ها راهی نو در خداشناسی است. مواجهه شارحان نهج‌البلاغه با این روایت، مسأله تحقیق حاضر است. بررسی تطبیقی شروح نهج‌البلاغه مواضع اختلافی و اشتراکی آنان در فهم کلام امام علی(ع) را توصیف و تبیین می‌کند. آنان با سه رهیافت درون‌دینی، فلسفی و کلامی به تقریر و تحلیل شناخت خداوند به فسخ عزایم پرداخته‌اند. تفسیر روایت به شناخت از طریق معرفت نفس، حاصل رهیافت درون‌دینی است که بر اساس آن، تجربه حضور تدبیر الهی در خویشتن به دست می‌آید.این رهیافت مبتنی بر برخی از آیات قرآن وروایات معصومین (ع) است که عده‌ای از شارحان بدان استناد جسته‌اند. رهیافت فلسفی مفاد روایت را به برهان وجوب و امکان تحویل می‌دهد و رویکرد کلامی، آن را به برهان حدوث برمی‌گرداند. شارحان نهج‌البلاغه در بیان مدلول طریق فسخ عزایم نیز اختلاف دارند. اثبات صانع، اثبات تدبیرالهی، قدرت الهی و یکتایی خداوند، نتیجه این طریق دانسته شده است.