تأثیر میزان خطرپذیری افراد بر بازدارندگی مجازات نسبت به آنها

Abstract

جامعه برای هیچ‌یک از کارکردهای خود، از جمله اعمال عدالت کیفری، منابع نامحدود ندارد. منابع این حوزه بسیار محدود است و این امر اقتضا می‌کند که منابع موجود به نحوی به مصرف برسد که بیشترین کارآمدی را در زمینه تحقق اهداف این نظام داشته باشد. یکی از اهداف و کارکردهای اصلی مجازات، بازدارندگی است و از جمله بحث‌های موجود پیرامون اثر بازدارنده مجازات، تأثیر متفاوت شدت و قطعیت کیفر، بر کارکرد بازدارنده آن است. برخی از متفکران بر شدت و برخی دیگر بر قطعیت مجازات، به‌عنوان عامل اصلی بازدارندگی آن، تأکید دارند. گروه سوم نیز قائل به تساوی اثر این دو عامل هستند. نوشتار حاضر نشان می‌دهد که افراد نگرش‌های مختلفی نسبت به عامل خطر (ریسک) دارند و این امر باعث می‌شود که شدت و قطعیت مجازات نیز اثر متفاوتی بر آنها داشته باشد. نسبت به افراد خطرپذیر، قطعیت مجازات مهم‌تر و دارای اثر بازدارنده قوی‌تر است. در مقابل، برای افراد خطرگریز، شدت مجازات اثر بازدارنده قوی‌تری دارد. برای افراد بی‌تفاوت نسبت به خطر نیز هیچ‌یک از این دو مؤلفه، کارکرد بازدارنده قوی‌تری نسبت به دیگری ندارد. بنابراین در تصمیم‌گیری کلان برای سیاست کیفری، هیچ‌یک از این دو عامل را نمی‌توان به‌طور مطلق بر دیگری برتری داد؛ بلکه باید تحلیل هزینه‌ـ فایده را مورد توجه قرار داد و با رویکردی مبتنی بر ارزیابی مستمر، منابع را به سویی سوق داد که با صرف کمترین هزینه، بیشترین بازدارندگی ایجاد شود.