چرخش مفهومی و نظری از فقر به سازة مطرودیت اجتماعی، رضا امیدی، دکتر غلامرضا غفاری

Abstract

<em>در این مقاله تلاش شده مسئله چگونگی چرخش نظری تجربه شده از مفهوم فقر به سازة مطرودیت اجتماعی، از حیث تاریخی و به روش اسنادی، تحلیل و ارزیابی نظری شود. جایگزینی مفهومی مطرودیت اجتماعی به جای فقر بر این استدلال استوار است که مفهوم مطرودیت اجتماعی مفهومی پویا است که هم به فرایندها و هم به موقعیت­های حاصل از آن اشاره دارد و تشکیل طیفی را می‌دهد که دارای ابعاد چندگانه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است و گزینة مناسبی برای بررسی تغییرات ساختاری محسوب می‌شود. به عبارت دیگر این مفهوم به صورت مناسب­تری خصلت چند بعدی سازوکار­هایی را که به موجب آن افراد و گروه­ها از مبادلات اجتماعی، فعالیت­ها و حقوق سازندة همبستگی و هویت اجتماعی دور می­مانند، آشکار می­سازد و عموماً از طریق تأکید بر مخاطرات حاصل از شکاف­های موجود در بافت اجتماعی، چیزهایی فراتر از نابرابری اجتماعی را مدنظر قرار می­دهد. سازه مطرودیت اجتماعی ابعاد چهارگانه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را شامل می‏شود. ابعادی که با وجود درهم‏تنیدگی که با یکدیگر دارند، هرکدام مؤلفه‌های خاص خود را دارند. درآمد، تولید و توزیع مؤلفه‌های بعد اقتصادی، ارتباط و مشارکت مؤلفه‌های بعد اجتماعی، حقوق و شهروندی مؤلفه‌های بعد سیاسی و دانش و اطلاعات مؤلفه‌های بعد فرهنگی را تشکیل می‏دهند. همچنین بر این نکته تاکید شده است که مطرودیت به عنوان مفهومی چند بعدی و چند سطحی توان در بر گرفتن دوگانگی­های اجتماعی را دارد و شامل سازوکار­هایی است که به موجب آن افراد و گروه­ها از بخشی از تغییرات اجتماعی، حقوق و فعالیت­های سازندة منجر به انسجام اجتماعی و هویت دور مانده­اند. این ساز وکار­ها می­توانند به صورت فعال یا منفعل به مطرودیت اجتماعی بیانجامند. مطرودیت اجتماعی امروزه با ارزش­ها و عقاید مختلفی ارتباط یافته است و برای تبیین آن از پارادایم‌های مختلفی چون پارادایم همبستگی، پارادایم تخصصی شدن و پارادایم انحصار استفاده شده است. بر اساس این پارادایم­ها مطرودیت اجتماعی یک مفهوم پیچیده و چند وجهی است که هم به افراد و هم به جوامع مربوط می­شود و بر مسائل نوظهور اجتماعی چون جهانی­سازی و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی حاصل از آن و فرایندهایی که به طرد و انزوای افراد، گروه­های اجتماعی و یا نواحی می‌انجامند، تمرکز دارد.</em>