سنجش هم‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان در ایران و ارائه الگویی برای تبیین کارکرد عوامل مؤثر در اقتصاد دانش‌‌بنیان با استفاده از رویکرد مارپیچ سه‌گانه

Abstract

هدف: این پژوهش، تحلیل میزان هم‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان در سطوح استانی و ملی و تدوین الگوی هم‌افزایی اقتصاد دانش‌‌بنیان در شرکت‌های صنعتی ایران است.<br /> روش‌شناسی: این پژوهش از نوع پژوهش‌های کاربردی علم‌سنجی است که با استفاده از رویکرد مارپیچ سه‌گانه، نظام‌های نوآوری استانی و ملی ایران بر مبنای توزیع جغرافیایی، فناورانه و سازمانی شرکت‌های صنعتی اندازه‌گیری شدند. جامعه این پژوهش تعداد 46150 شرکت صنعتی است که بر مبنای کد رده‌بندی NACE به سه دستۀ فناوری بالا، فناوری متوسط-بالا و خدمات دانش‌محور تقسیم شدند. به‌منظور استخراج عوامل مؤثر در هم‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان، پنل دلفی دومرحله‌ای با حضور 12 صاحب‌نظر تشکیل شد و تعداد 10 مؤلفه مؤثر در اقتصاد دانش‌بنیان شامل جمعیت، نرخ رشد، نرخ اشتغال، نرخ باسوادی، نرخ مشارکت اقتصادی، ضریب نفوذ اینترنت، تعداد دانشجویان، تعداد دانشگاه، تولید علمی و میزان صادرات شناسایی شد و با تکنیک معادلات ساختاری روابط آنها با هم‌‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان در قالب الگو طراحی شد.<br /> یافته‌ها: بر مبنای مدل مارپیچ سه‌گانه، مقادیر (میزان هم‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان) محاسبه‌شده ایران در سطح ملی علامت منفی دارند (005.‌0- بیت)، این در حالی است که میزان هم‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان در 23 استان از 31 استان، به‌شدت مثبت بودند که این مسئله وضعیت نامطلوب اقتصاد دانش‌بنیان را خصوصاً در سطوح استانی نشان می‌دهد. از بین عوامل مستقل در طراحی الگو، تنها دو عامل جمعیت و میزان دانشجو بر میزان هم‌‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان در شرکت‌های صنعتی رابطه معنادار را نشان دادند.<br /> نتیجه‌گیری: یافته‌های حاصل از بخش مارپیچ سه‌گانه نشان داد که تجمع ملی آشکارا بر هم‌افزایی سیستم می‌افزاید. به‌عبارت‌دیگر، در ایران یک سیستم نوآوری ملی به‌شدت مجتمع پیش‌بینی می‌شود. از طرفی، از میان 10 عامل مؤثر در الگوی هم‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان، عامل جمعیت تأثیر معنادار مثبت در میزان هم‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان نشان می‌دهد و عامل تعداد دانشجو تأثیر معنادار منفی را با میزان هم‌افزایی اقتصاد دانش‌بنیان نمایان می‌سازد و سایر عوامل تأثیر معنادار را نشان نمی‌دهد که دلایل آن به‌تفصیل در مقاله بحث شده است.