بررسی ویژگیهای شناختی-اجتماعی بازنمایی ذهنی دغدغه های اخلاقی: گروه بندی، جهت گیری انگیزشی و بافت ارتباطی بنیادهای اخلاقی

Abstract

مقدمه: نظریه بنیادهای اخلاقی از جمله نظریات اخیر درباره­ی قضاوت اخلاقی در حوزه­ شناخت اجتماعی است. این نظریه، شش بنیادِ مراقبت، انصاف، وفاداری، اطاعت، تقدس و آزادی را زیربنای دغدغه­های اخلاقی شمرده است. مطالعه­ حاضر با هدف بررسی ویژگی­های این بنیادها در ذهنیت اخلاقی فرهنگ ایرانی و مقابله­ آن با یافته­ها و پیش­بینی­های خارجی، از جمله مجادله­ اخیر دونظریه­پرداز این حوزه، گراهام و جنوف­ ـ بالمن، انجام شده است. روش: شرکت­کنندگان، 172 نفر ایرانی بودند که از آن‌ها درباره جامعه­ آرمانی و رفتارهای اخلاقی و غیراخلاقی سؤال شد. پاسخ­های افراد از نظر تعلق به بنیادها بررسی و کدگذاری شد. براساس آن، مصداق­های هر بنیاد و بار انگیزشی و بافت ارتباطی آن‌ها تعیین شد. برای تعیین گروه­بندی بنیادها از تحلیل عاملی اکتشافی، برای مقایسه­ بار انگیزشی بنیادها از تحلیل واریانسو برای مقایسه­ فراوانی مصداق­های هر بنیاد در بافت­های ارتباطی از آزمون خی­دو استفاده شد. یافته­ ها: تعداد عامل­های استخراج­شده از بنیادها در متن هر یک از سه پرسش سه بود. بنیادها از نظر بار انگیزشی با هم متفاوت بودند، اما تقریباً همه­ آن‌ها مصداق­هایی از هر دو جهت­گیری انگیزشی داشتند. همچنین، علی­رغم تمرکز هر بنیاد بر یک یا دو بافت خاص، تقریباً همه آن‌ها مصداق­هایی معطوف به هر سه بافت ارتباطی داشتند. نتیجه­ گیری: یافته ­ها از ابر­ساختار سه­گانه­ی اخلاق حمایت می­کنند. نتایج همچنین بیانگر آن است که جنوف ـ بالمن تصویر محدودی از جهت­گیری انگیزشی بنیادها ترسیم کرده است، همان­طور که فرضیات پردازندگان نظریه­ بنیادهای اخلاقی نیز تنوع بافت­ ارتباطی بنیادها را دست­کم گرفته است.