جبر و اختیار از دیدگاه علامه طباطبائی

Abstract

<em>بحث جبر و اختیار یکی از مسائل مهم و معضلات فلسفی است. در طول تاریخ، فیلسوفان شرق و غرب در باب آن به تأملات بسیار پرداختند. فیلسوفان</em><em>‌</em><em>اسلامی در لابلای مباحث مربوط به کیفیات نفسانی، اصل علیت و صفات الهی به بحث دربارة این مسأله پرداختند. علامه طباطبائی، هم در آثار فلسفی خود و هم در تفسیر المیزان ابعاد مختلف جبر و اختیار را مورد بررسی و توجه قرار داده است. علامه با فطری دانستن مسألة اختیار در ابتداء نظر ماده</em><em>‌</em><em>گروان در باب جبر در افعال آدمی را نقد کرده، سپس با طرح فرض</em><em>‌</em><em>های مختلف افعال انسان، اراده و اختیار آدمی را مورد بررسی قرار داده است. علامه بر اساس روش فلسفی خود با تحلیل مفاهیم سه</em><em>‌</em><em>گانة اراده، اختیار و ضرورت، روابط آنها را با یکدیگر با کاوش</em><em>‌</em><em>های فلسفی خود تجزیه</em><em>‌</em><em>و</em><em>‌</em><em>تحلیل کرده است. بحث از ارادة الهی و رابطة آن با اختیار، از دیگر مباحثی است که مورد توجه و بررسی علامه قرار گرفته است. وی در لابلای بحث</em><em>‌</em><em>های خود هم به نقد نظریات متکلمان اشعری و معتزلی پرداخته و هم آراء برخی از اصولیین در باب اولویت (در تحلیل اختیار) را نقادی کرده است.</em>