سیر تطور مدیریت منابع آب در تهران و ‏تغییر ذهنیت ایرانیان در مورد آب در گذر زمان‏: تبیین رابطه

Abstract

برای تحقق مصرف بهینۀ آب، این موهبت هم‌زمان زمینی و آسمانی، نخستین گام پیش از جست‌وجوی هرگونه راهکاری، توجه به ذهنیت مصرف‌کننده است؛ ذهنیتی که در ‌ارتباط با عالم واقع و نحوۀ سازماندهی منابع آب شکل گرفته است. این مقاله درصدد است با رویکردی میان‌رشته‌ای، در چارچوب بررسی تاریخ شهر تهران و با دیدی مبتنی‌بر معماری، نحوۀ سازماندهی منابع آب این شهر را پیش از ورود آب لوله‌کشی توصیف کند و ضمن این توصیف، برمبنای مفروضات دریافت‌شده از روان‌شناسی و مطالعات فرهنگی، به این پرسش پاسخ دهد که چگونه ذهنیت ایرانی دربارۀ آب به‌مثابه نعمتی محدود و ارزشمند، به نگرش به آن به‌منزله منبعی نامحدود و به‌آسانی دردسترس و رایگان، تغییر کرده است. به این منظور، نحوۀ سازمان‌دهی کالبدی‌ـ‌فضایی آب در شهر تهران دورۀ قاجاریه از دیدی کلان‌ توصیف شده و همچنین، ذهنیتی را که این سازمان‌دهی قابل‌مشاهده در شهر در مورد آب امکان‌پذیر می‌کرد، توضیح داده شده است. علاوه‌بر این، با تمرکز بر نقطه‌ای از شهر تهران در دوره قاجاریه، سازوکارهای دست‌یابی به آب و مشکلات هنگام بهره‌برداری آن از دیدی خرد توصیف شده‌ و درنهایت، روند تدریجی تغییر ذهنیت در مورد آب پس از لوله‌کشی آن و با تغییر میزان مشاهده‌پذیری منابع آب در شهر، بررسی شده است؛ تغییر ذهنیتی که بر میزان و نحوۀ مصرف کنونی، مؤثر بوده و در هر تصمیم‌گیری‌ای برای بهینه‌سازی مصرف آب باید به راهکارهای درازمدت بازسازی آن اندیشید.