خوانش تفسیری اخلاق محسنی به مثابه اندرزنامه سیاسی عصر تیموری

Abstract

بررسی و تفسیر اندرزنامه‌های سیاسی، با توجه به بستر تاریخی آنها، مطالعه‌ای میان‌رشته‌ای را ضروری می‌سازد. در چارچوب در هم تنیدگی اندیشه سیاسی و تاریخ، اندرزنامه سیاسی به‌عنوان قوی‌ترین جریان اندیشه سیاسی در تاریخ ایران، معمولا منبع خوبی برای نسبت‌سنجی اخلاق و سیاست در دوره‌های مختلف تاریخی بوده است. در این میان، اخلاق محسنی که در عصر حکومت ترکی _ مغولی تیموریان، یا به‌عبارتی دوره غلبه شمشیر بر خردورزی، توسط واعظ کاشفی از مقربین دربار سلطان حسین بایقرا نگاشته شد، اندرزنامه‌ای سیاسی است که سیاست و قدرت را با اخلاق پیوند می‌زند. در‌واقع، در دوره‌ای که عمل حاکمان، شرایطی بحرانی را ایجاد کرده، کاشفی با شخصیت متساهل و اندیشه‌گر در سنت فکری ایرانی، سیاستی اخلاقی را توصیه می‌کند و مشروعیت و دوام حکومت را به اصول اخلاقی منوط می‌داند. بر این اساس، آداب ملک‌داری با رعایت اصولی از جمله عدالتو دینداری تعریف می‌شود. در اخلاق محسنی، این اصول، علاوه بر اینکه اخلاق پایه هستند و توضیحات پیچیده ندارند، توسط افراد مختلف با دیدگاه‌ها و مذاهب مختلف، در اعصار و مکان‌های متفاوت تأیید می‌شوند و از اخلاقی مشترک حکایت دارند که نیاز زمانه کاشفی به آبادانی و عدالت را به دور از تعصبات قومی _ مذهبی پاسخ می‌دهد.