بازنمایی مناسبات نسلی از منظر ادبیات داستانی پیش و پس از انقلاب اسلامی

Abstract

پرسش اصلی مقالۀ حاضر این است که شش رمان معاصر فارسی در بازۀ زمانی پیش و پس از انقلاب اسلامی چه تصویری از الگوی روابط بین نسلی را در خانواۀ ایرانی ترسیم کرده است و در این زمان چه تغییری در روایت رمان­ها از مناسبات نسلی درون خانواده ایجاد شده است. بنابراین، ادبیات داستانی را به‌مثابة میانجی فهم­مان از تحولات جامعه در این زمینه در نظر گرفته‌ایم­ و از آنجا که با هدف مطالعۀ ژرف و عمیق روایت­ها به‌دنبال کشف و تفسیر بوده­ایم، از تکنیک تحلیل محتوای کیفی مضمونی استفاده کرده‌ایم. براساس چارچوب مفهومی، الگوی مناسبات نسلی را ذیل سه عنوان بررسی کرده‌ایم: توافق نسلی، تفاوت و تعامل هم‌زمان نسلی، و شکاف نسلی. به ­رغم متفاوت بودن بازنمایی مناسبات نسلی در دو بازۀ زمانی، مسئلۀ نسلی در بافت روایی رمان­ها، در همۀ موارد، به شکل شکاف تصویر شده است. از بررسی مناسبات نسلی در روایت­ های پیش از انقلاب الگویی به‌دست‌آمده که مهم­ترین ویژگی آن شکاف مذهبی و ایده‌آل­گرایی شخصیت­ های داستانی است که در چارچوب کلی تقابل سنت و مدرنیته و ماهیت طردی و تقابلی آن قابل تفسیر است. این‌گونه شکاف و تقابل­های سنتی‌ـ‌مدرن در روایت­ های پس از انقلاب کمتر دیده می‌­شود؛ اما به­رغم پیدایش مؤلفه‌­هایی چون رسانه­ های جمعی و فنّاوری­های اطلاعاتی، که گذار به بزرگسالی را غیرخطی و دگرگون کرده­ اند، روایت­ های پس از انقلاب نیز کماکان شکاف نسلی را بازنمایی می­کنند.