وضعیت حج‌گزاری ایرانیان پس از حمله مغول

Abstract

حمله مغول به ایران در سال 616 هجری کشورمان را با بحران‌های جدی در همه زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی روبرو کرد و تا سالیان سال آثار حمله و استیلای طولانی مدت قوم مهاجم در این عرصه‌ها خود نمایی می‌کرد. حج با توجه به ابعاد مختلف مذهبی سیاسی و اجتماعی آن از عرصه‌های بروز بحران بود. از سوی دیگر با توجه به ماهیت سیاسی اجتماعی حج می‌توان آن را از ارکان مهم مشروعیت‌بخشی به حاکمان مسلمان برشمرد و رقابت حکومت‌های مختلف در پر رنگ کردن نقش خود در مراسم حج از نمودهای این اهمیت بود. ناهمخوانی کیش مغولان با اسلام و حج، چاره‌اندیشی برای بحران را مشکل‌تر می‌نمود. نوشتار حاضر با مرور برخی از منابع مرتبط با توجه به نظریه بحران اسپرینگز در پی تبیین چگونگی رویارویی مسلمانان و به‌ویژه نخبگان ایرانی با بحران‌های یادشده در موضوع حج‌گزاری می‌باشد. تطبیق مراحل مختلف نظریه یادشده با فعالیت‌های کنشگران و تبیین راهکارها روش تحقیق را شکل می‌دهند. براساس یافته‌های پژوهش، نخبگان ایرانی با نفوذ در دربار مغولان و ایلخانان توانستند اجازه حج‌گزاری را از آنها دریافت کنند. ایجاد ثبات نسبی در زمینه‌های اقتصاد و امنیت، جذب حاکمان مغول به سوی اسلام، استقلال کاروان ایرانی از کاروان عراق و اعزام کاروان ایرانی از شیراز به مکه از دیگر چاره‌هایی بود که اندیشمندان ایرانی در برابر بحران‌های یادشده ارائه کردند.