ژئواکونومی و نظم منطقه‌ای (نوردیک، شرق‌آسیا، و خاورمیانه)

Abstract

در دو سدۀ گذشته، به‌واسطۀ تفوق حوزۀ ژئوپولتیک، مسائل ژئواکونومیک نیز متأثر از آن و به‌‌عنوان یکی از زیرشاخه‌‌های آن شناخته شده است و خصوصاً در ایران و از جانب جغرافی‌‌دانان سیاسی به‌عنوان یکی از زیرسیستم‌‌های سیاست جغرافیایی قلمداد شده است. این درحالی است که ژئواکونومی یکی از حوزه‌‌های مجزا با ژئوپولتیک محسوب می‌‌شود و در مفاهیم و روش‌‌شناسی دو مسیر متفاوت از یک‌دیگر را طی می‌‌کنند. این موضوع وقتی با ملاحظات مربوط به نظم منطقه‌‌ای نیز مرتبط می‌‌شود با آسیب‌‌پذیری ژئوپولتیک و ناتوانی آن در تحلیل بسیاری از موقعیت‌‌های هم‌گرایانه و واگرایانه هم‌راه می‌‌شود، به‌نحوی‌که بسیاری از کسانی که در بستر ژئواکونومی به مطالعات و تحقیقاتی دست زده‌اند معتقدند که نظم ژئواکونومیک با نظم ژئوپولتیک متفاوت است (اگر متباین نباشد). این موضوع را می‌‌توان با مطالعۀ مقایسه‌‌ای بین سه منطقۀ «خاورمیانه»، «جنوب شرق آسیا»، و «نوردیک» مشاهده کرد. سؤال این است که چگونه ژئواکونومی وضعیت اخیر نظم منطقه‌ای در سه حوزۀ منطقه‌‌ای نوردیک، جنوب شرق آسیا، و خاورمیانه را صورت‌‌بندی می‌‌کند؟ فرضیه‌‌ای که در این‌جا می‌‌توان به آن اشاره کرد این است که باتوجه‌به متغیرهای الگویی کانتوری و اشپیگل، حوزۀ ژئواکونومیک منطقۀ نوردیک (کشورهای سوئد، نروژ، دانمارک، فنلاند، و ایسلند) واحد منطقه‌‌ای ژئواکونومیک، منطقۀ جنوب شرق آسیا به‌سمت تکامل هم‌گرایی با تکیه بر هویت جاذب و منطقۀ خاورمیانه منطقۀ ژئواکونومیک واگرایانه را تجربه می‌‌کند. این مقاله ضمن بررسی ابعاد مفهومی و نظری به‌سراغ بررسی جایگاه ژئواکونومی بعد از فروپاشی نظم دوقطبی خواهد رفت و مؤلفه‌‌های تعیین‌‌کننده و تأثیرگذار ژئواکونومی را در شکل‌‌دهی به نظم منطقه‌‌ای، باتوجه‌به نظرات دو اندیشمند روابط بین‌الملل، یعنی کانتوری و اشپیگل، درخصوص هم‌گرایی و واگرایی بررسی خواهد کرد و تأثیر تعیین‌کنندۀ اقتصاد بر شکل‌دهی به امنیت و تغییر پارادایمی از ژئوپولتیک به ژئواکونومی را در قوام و دوام نظم منطقه‌‌ای در سه منطقۀ نوردیک، جنوب شرق آسیا، و خاورمیانه واکاوی می‌‌کند.