تأثیر شیب سطح بر انتخاب‌پذیری ذرات در فرسایش پاشمانی در خاک‌های مختلف

Abstract

فرسایش پاشمانی نخستین نوع فرسایش آبی بوده که توسط ضربه قطرات باران بر سطح خاک ایجاد می‌شود. قطرات باران می‌توانند ذرات خاک را از جا کنده و جابه‌جا کنند. انتقال ذرات در اثر پاشمان قطرات به عوامل متعددی از جمله نوع خاک و شرایط شیب بستگی دارد. اگرچه اطلاعاتی در مورد نقش این دو عامل در فرسایش پاشمانی در دسترس بوده اما انتخاب‌پذیری ذرات در فرسایش پاشمانی موضوعی است که نیاز به بررسی بیش‌تر به‌ویژه در خاک‌های منطقه نیمه‌خشک دارد. این پژوهش به‌منظور بررسی تغییرات فرسایش پاشمانی و انتخاب‌پذیری ذرات در خاک‌های مختلف تحت تأثیر شیب سطح انجام گرفت. برای این منظور آزمایش در سه خاک با بافت مختلف (لوم، لوم‌رسی و لوم‌رس‌شنی) در چهار شیب (صفر، 10، 20 و 30 درصد) تحت باران شبیه‌سازی‌شده با شدت ثابت 30 میلی‌متر بر ساعت در سه تکرار در مجموع با 36 واحد آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. بر اساس نتایج بیش‌ترین مقدار فرسایش پاشمانی در خاک لوم‌رسی (07/105 گرم بر متر مربع در دقیقه) و کم‌ترین مقدار آن در خاک لوم‌رس‌شنی (28/80 گرم بر متر مربع در دقیقه) رخ داد. با افزایش شیب، شدت فرسایش پاشمانی افزایش یافت. به‌طورکلی انتخاب‌پذیری ذرات در اثر پاشمان تحت تأثیر بافت خاک، شیب سطح و برهم‌کنش آن دو قرار گرفت. سیلت حساس‌ترین ذره به پاشمان بود، به‌طوری­که حدود 57 درصد ذرات پاشمان­یافته را در برگرفت و در مقابل شن با حدود شش درصد از سهم پاشمان، مقاوم‌ترین ذره به فرآیند پاشمان بود. در تمامی بافت‌ها (به‌جز بافت لوم) انتخاب‌پذیری ذرات سیلت در سطوح مختلف شیب بیش‌تر از سایر ذرات بود. در خاک لوم انتخاب‌پذیری ذرات رس بیش‌تر از ذرات سیلت بوده که علت این موضوع پایین بودن مقدار ذرات رس در نمونه اولیه خاک لوم بود.