مفهوم گناه و ماهیت گناه نخستین در اساطیر و ادیان باستانی ایران، یونان و میانرودان

Abstract

انسان اساطیری در نگرش و بینش خود، برای حوادث اتفاقی جایگاهی قائل نبود. او دربارة انگیزه و بنیاددهندة هستی و خویش، برداشتی پندارگونه داشت و برای مصائب و ناخرسندی‌های دنیای پیرامون و حتی ویژگی‌ها، محدودیت‌ها و محرومیت‌هایی که با آن سروکار داشت، دلایل و فلسفه‌ای را باور داشت. بر این مبنا یکی از مسائل مهم در اساطیر تمدن‌های کهن، بحث گناه و نافرمانی نخستین انسان یا زوج نخستین در مقابل نیروهای نامرئی و خدایان است که مصیبت‌هایی را برای آدمی به ارمغان آورد. ماهیت و چرایی تحقق این گناه و پیامدهای ارتکاب به گناه نخستین برای بشریت نیز از مسائل مهمی‌اند که در هر یک از تمدن‌های ایرانی، میانرودانی و یونانی مطرح شده‌اند و تمایزها و تشابه‌هایی دارند. بر اساس این، در این پژوهش تلاش شده است با بهره‌گیری از منابع و اسناد مهم دینی، اساطیری و حماسی و با رویکرد مقایسه‌ای، مفهوم گناه در هر یک از سه تمدن باستانی توصیف شود و با واکاوی روایت‌های مذکور، چرایی، چگونگی و پیامدهای گناه نخستین تحلیل شوند. نتایج نشان دادند تمدن‌های باستانی ایران (مزدیسنی)، میانرودان و یونان در مفهوم گناه، چرایی و چگونگی ارتکاب انسان به گناهِ نخستین تفاوت‌هایی دارند؛ این تفاوت‌ها به فراخور بینشی از فلسفة پیدایش انسان و ویژگی‌های آدمی و به‌ویژه براساس نگرش موجود در آموزه‌های دینی اقوام و ملل مختلف به خدایان و خواسته‌های آنان است و نیز جایگاهی که در آفرینش برای آدمی قائل می‌شوند؛ البته به سبب الگوی فکری مشترک، تشابه‌ها و همسانی‌هایی دربارۀ پیامدها و عقوبت این گناه در تمدن‌های مزبور وجود دارد.