روابط هدایت الله خان فومنی (گیلانی) با حکومت مرکزی (1170-1200ق/1757-1786م)

Abstract

سرزمیـن گیلان، به واسطۀ موقعیت جغرافیایـی‌اش، از ورود اسلام تا صفویه، همواره تحت فرمان خاندان­های حکومتگر محلی بوده و معمولاً زیر سلطۀ مستقیم حکومت مرکزی قرار نداشت. این روند تا پیش از روی­کار آمدن صفویـان هم­چنان ادامه پیـدا کرد. فقط در دورۀ صفوی، شاه­عباس اول (حک: 996-1038ق/1588-1629م) با بسط نفوذ و سلطۀ حکومت مرکزی در گیلان، بساط حکومت‌های محلی آن را در هم پیچید. از آن پس، امور گیلان توسط کارگزاران و حکمرانان منصوب از طرف حکومت مرکزی اداره می­شد. در دورۀ کریم­خان زند (حک: 1163-1193ق/1750-1779م.) نیز هدایت­الله­خان به حکومت آن ایالت منصوب شد ولی به واسطۀ علل و عوامل مختلف رابطۀ او با حکومت مرکزی تغییر یافت. این پژوهش با روش توصیـفی تحلیـلی، بـرای ارائۀ پاسـخ­ به این سـوال تنظیـم شده است که روابط هدایت­الله­خان گیلانی با حکومت مرکزی چرا و چگونه تغییر یافت؟ یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که روابط هدایت­الله­خان با حکومت مرکزی تحت تأثیر عواملی همچون ضعف حکومت مرکزی، توان­یابی نظامی حاکم گیلان، برقراری روابط سیاسی و اقتصادی با حکومت­های هم­جوار متغیر و تابع شرایط بود. حاکم گیلان با توسل به اقدامات سیاسی، نظامی و اقتصادی و سرکوب خوانین محلی در صدد تلاش برای حفظ موجودیت خود و افراد تحت سرپرستی‌اش، در مقابل حکومت مرکزی و دیگر مدعیان سیاسی قدرت بود.