تأملی در نظریه سوءِاستفاده از حق اختراع در نظام حقوقی آمریکا و ایران

Abstract

یکی از دغدغه‌های مهم مراجع قانونی در مواجهه با اختراعات مسئله سوءِ‌­­­­­­­استفاده از حقوق اعطایی توسط قانون است. سوءِ­استفاده از حقوق اختراعات هنگامی رخ می‌دهد که مالکان حق اختراع، درصدد بهره‌برداری از اختراع خود فراتر از مرزهای ترسیم شده قانونی برمی‌آیند که از مهم­ترین مصادیق آن می‌توان به فروش اجباری و گسترش بازه زمانی حق اختراع از طریق قراردادهای لیسانس اشاره نمود. نظام حقوق اختراعات امریکا با ایجاد و توسعه نظریه­ای مستقل با عنوان «سوءِاستفاده از حق اختراع» همواره در پی مقابله با اقدامات مذکور بوده است. اگرچه در عمل این نظریه با قواعد حقوق رقابت ممزوج شده و در دوره‌هایی هویت و استقلال خود را از دست داد، اما با تحولات اخیر در رویه قضایی امریکا هنوز به‌عنوانِ تدبیری اثرگذار در دعاوی نقض اختراعات نقش خود را ایفا می‌کند. در حقوق ایران نظریه مزبور به­طورِ صریح راهی به قوانین باز نکرده است، اما به‌طورِ موردی می‌توان نشانه‌هایی از مواجهه مقررات با رفتارهای سوءاستفاده‌آمیز از اختراعات را مشاهده کرد. با وجود این هویداست که نظام اختراعات کشورمان عنایتی به این نظریه نداشته و فرصت بهره‌گیری از مزایای آن را از دست داده است. این نوشتار می‌کوشد تا ضمن تبیین مفهوم، پیشینه تحولات نظریه سوءِاستفاده از اختراعات و همچنین مصادیق آن در خاستگاه اصلی آن یعنی حقوق امریکا و تحلیل دیدگاه­های مطروحه در خصوص ابعاد پیوندی آن با موازین رقابتی، موضوع را طی نگرشی تطبیقی در بستر خاص حقوق ایران تحلیل کرده و کاستی­ها و ناکارآمدی­های نظام اختراعات و رقابت ایران در این زمینه را آشکار ساخته و با ارائه پیشنهادی فرصت بهره‌گیری از ظرفیت­های این نظریه را امکان‌پذیر سازد.