بررسیِ نواییِ ناحیۀ پس‌کانونی در زبان فارسی: تکیه‌زدایی یا کاهش دامنۀ زیروبمی؟

Abstract

<span lang="FA">در این مقاله به بررسیِ ساخت نواییِ سازه‌های پس‌کانونی در زبان فارسی پرداخته‌ایم. انگیزة اصلیِ انجام پژوهش، پاسخگویی به این پرسش اساسی بود که آیا تکیه‌های زیروبمی بعد از کانون اطلاعی در جملات فارسی به‌کلی ازبین می‌روند یا اینکه فقط دامنة زیروبمی آنها کاهش می‌یابد؟ برای این منظور، در یک آزمایش تولیدی، دو دسته جمله شامل فعل‌های دوموضوعه و یک‌موضوعه با ساخت نحوی </span><span dir="LTR">Dir.Obj+(Ind.Obj)+V</span><span lang="FA"> طراحی شد که در آنها مفعول مستقیم یک بار با خوانش طبیعی و بار دیگر با خوانش کانونی توسط تعداد 10 گویشور فارسی معیار خوانده شد. مقادیر دامنة خیز و دامنة اُفت، مقادیر</span><span dir="LTR">F0</span><span> <span lang="FA">بیشینه و</span></span><span dir="LTR"> F0 </span><span lang="FA">کمینه و فاصلة زمانی بین قله‌ها و دره‌های زیروبمی در تمامی سازه‌ها در محرک‌های صوتیِ ضبط‌شده اندازه‌گیری شد. نتایجِ به‌دست‌آمده نشان داد دامنة خیز و دامنة اُفتِ زیروبمی برای تمامی سازه‌های پس‌کانونی از میزان 3 هرتز بالاتر است؛ مقدار </span><span dir="LTR">F0</span><span lang="FA"> کمینة بعد از قلة زیروبمی سازة کانونی از مقدار </span><span dir="LTR">F0</span><span lang="FA"> در پایان پاره‌گفتار بیشتر است؛ و سطح ارتفاع قله‌های زیروبمیِ سازه‌های بعد از کانون به‌طور متوالی یکی پس از دیگری به‌صورت تابعی از ارتفاع قلة تکیة زیروبمی قبل کاهش می‌یابد. این نتایج درحقیقت نشان داد دامنة زیروبمیِ سازه‌های پس‌کانونی به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد ولی نه در اندازه‌ای که باعث حذف کامل تکیه‌های زیروبمی شود. بر این اساس، سازه‌های پس‌کانونی در زبان فارسی حاوی درجاتی از برجستگی نوایی است و گروه‌های واجی در ناحیة پس‌کانونی با وجود کاهش دامنة زیروبمی‌شان همچنان در ساخت آهنگ گفتار حضور دارند.</span>