تحلیل رویکرد مفسران فریقین درباره شأن نزول آیات ابتدایی سوره معارج

Abstract

درباره شأن نزول آیات ابتدایی سوره معارج، دیدگاه‌های متفاوتی توسط مفسران بیان شده است. برخی با استناد به روایتی، شأن نزول آن را مربوط به انتصاب حضرت علی(ع) به امامت در روز غدیر می‌دانند و برخی دیگر، با توجه به مکی‌بودن سوره معارج، به این شأن نزول ایراد گرفته و شأن نزول‌های دیگری را مطرح می‌کنند. مقاله حاضر با هدف بررسی دیدگاه‌های مفسران در این زمینه، به تحلیل رویکرد آنان در مورد شأن نزول این آیات و ارتباط آن با مکی یا مدنی‌بودن سوره پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان داده است که قابل قبول‌ترین روایت در شأن نزول این آیات، روایتی است که آن را مرتبط با وقایع غدیر می‌داند. در مورد ارتباط این شأن نزول با مکی‌بودن سوره نیز چند توجیه قابل ذکر است: اول، وجه مشترک همه شأن نزول‌ها، ارتباط‌ داشتن این آیات با آیه 32 سوره انفال با توجه به مدنی‌بودن آن است. دوم، احتمال دارد این شأن نزول، یکی از مصادیق آیه باشد. این برداشت با توجه به‌معنای شأن نزول و تفاوت آن با سبب نزول به دست می‌آید، چرا که طبق تعریف، شأن نزول، الزاماً اتفاقی نیست که در پی آن آیه نازل شده باشد. سوم اینکه آیه، نزول مجدد داشته و این اتفاق، در مواردی رخ داده است که آیه یا سوره‌ای یک بار در مکه و بار دوم به سبب دیگری در مدینه نازل شده است و نیز احتمال تلاوت این آیات توسط پیامبر یا جبرییل، در هنگام وقوع آن حادثه. بنابراین، این شأن نزول برای سوره، صحیح ترین شأن نزول است و منافاتی با مکی‌بودن سوره ندارد.