زمین‌شناسی، کانی‌سازی و مطالعات سیالات درگیر کانسار سرب- روی- مس حوض رئیس، شرق ایران

Abstract

مجموعه ماگمایی ترشیاری بلوک لوت میزبان کانسارهای متعدد پورفیری و رگه­ای است که ذخیره حوض رئیس در غرب آن قرار دارد. زمین­شناسی این منطقه متشکل از سنگهای آتشفشانی با ترکیب لاتیت و آندزیت است که توده­های نفوذی نیمه عمیق مونزونیتی و گرانیتی ائوسن و پس از آن در آنها نفوذ نموده­اند. توده بیوتیت پیروکسن مونزونیت پورفیری میزبان اصلی رگه­های کانی­سازی منطقه است که ماهیت متاآلومینوس و شوشونیتی داشته، در رده گرانیتوئیدهای نوع <span style="font-family: Times New Roman;">I</span> بوده و در زون فرورانش تشکیل شده است. گسلها و درز و شکافهایی با روند شمال غربی- جنوب شرقی، کنترل‌کننده‌های اصلی کانی‌سازی در منطقه هستند. سیال کانه‌دار حاوی سرب، روی و مس، کانی­سازی خود را در فضای برشی شده این شکستگیها ایجاد کرده‌ است. آلتراسیون سیلیسی، آرژیلیک و کربناتی همراه با رگه و در سنگ میزبان اطراف آن دیده می­شود. کانیهای سولفیدی اولیه رگه شامل گالن، اسفالریت، پیریت و کالکوپیریت و کانیهای ثانویه شامل سروزیت، آنگلزیت، دسکلوزیت، کوولیت، کالکوزیت، مالاکیت، آزوریت، هماتیت و گوتیت است. مقدار سرب در رگه از 5 تا 14 درصد، روی از 2 تا 11 درصد، مس از 06/0 تا 66/0 درصد، نقره از 16 تا 155 گرم در تن، بیسموت از 30 تا 87 گرم در تن و آنتیموان از 32 تا 183 گرم در تن متغیر است. برمبنای مطالعات سیالات درگیر، دمای تشکیل کانسار بین 145 تا 278 درجه سانتیگراد بوده و از محلولی محتوی نمکهای <span style="font-family: Times New Roman;">CaCl₂</span>، <span style="font-family: Times New Roman;">MgCl₂</span> و <span style="font-family: Times New Roman;">NaCl</span> با درجه شوری بین 8/6 تا 4/13 درصد به وجود آمده است. دما و شوری کم سیالات درگیر، کنترل ساختاری کانی­سازی، نوع آلتراسیون و گسترش آن و کانی­شناسی ساده ذخیره مشابه کانسارهای اپی­ترمال است. عناصر در این کانسار در قالب کمپلکسهای بی­سولفیدی حمل شده­اند و کاهش دما و غلظت <span style="font-family: Times New Roman;">H₂S</span> در زمان جوشش، می­تواند دو عامل مهم ته­نشست سولفیدها باشد. همچنین فرآیند اختلاط بین محلول ماگمایی کانه­دار گرم و شور و محلول جوی سرد و کم شور می­تواند باعث کاهش دما و ته­نشینی فلزات شود. کانسار حوض رئیس در دوره متالوژنی بلوک لوت (ائوسن میانی تا الیگوسن تحتانی) تشکیل شده و مرتبط با فعالیتهای ماگماتیکی ترشیاری وابسته به فرورانش بلوک افغان به زیر بلوک لوت است. <em> </em>