کاربرد نسخه‌شناسی در تبیین میزان وابستگی کتاب‌آرایی عثمانی به هنر و ادب ایرانی

Abstract

پژوهش‌ها و اسناد بسیاری، نشانگر تاثیرپذیری کتاب‌آرایی عثمانی از فرهنگ و هنر همسایه شرقی آن «ایران»، از آغاز شکل‌گیری نخستین کارگاه‌های هنری عثمانی تا دوران افول سنت کتاب‌آرایی در این منطقه است. نخستین نسخ مصور کارگاه‌های کتاب آرایی عثمانی در نیمه دوم قرن نهم هجری، با الگو قرار‌دادن مکاتب هنری ایران تولید شدند و بعد از آن نیز تاثیر هنر ایرانی تا پایان رونق سنت کتاب آرایی عثمانی در نیمه دوم قرن یازدهم هجری دوام آورد. پژوهش حاضر قصد دارد تاثیرپذیری هنر کتاب‌آرایی عثمانی از هنر ایرانی را از منظری متفاوت و به روش کاربردی به اثبات رساند. بدین ترتیب که با به کارگیری اطلاعات نسخه‌شناسی یکصد نسخه مصور نفیس عثمانی، ویژگی‌های ادبی هنری این آثار را استخراج و تحلیل نموده و به عنوان راهکاری جهت شناسایی میزان وابستگی نسخ به مرجعی خاص پیشنهاد نماید. نسخه‌شناسی به صورت عام مهارت و دانشی است که به‌وسیله آن می‌توان نسخه‌های خطی را از جنبه‌های گوناگون توصیف و معرفی کرد. بدین ترتیب پژوهش حاضر در پی پاسخ بدین پرسش این است: بررسی اطلاعات نسخه‌شناسی نسخ مصور نفیس عثمانی تا چه میزان می‌تواند در تبیین وابستگی کتاب‌آرایی این دیار به هنر و ادب ایرانی موثر واقع شود؟ نتایج تحقیق نه تنها چشم‌انداز کلی را از وضعیت تولید نسخ مصور در کارگاه‌های کتاب آرایی عثمانی در اختیار می‌گذارد و ارتباط تنگاتنگی را بین این آثار با هنر و ادب ایرانی نمایش می‌دهد، بلکه روش نسخه‌شناسی را به عنوان روشی کاربردی و مفید در تحلیل و اثبات داده‌ها مطرح می‌نماید. این پژوهش از حیث ماهیت کاربردی توسعه‌ای و از نظر روش تاریخی و تحلیلی است.