کارکرد و ویژگی های تزیینی تابش بندهای پارچه ای بناهای عصر قاجار( مطالعه موردی: بناهای دولتی تهران)

Abstract

بهره گیری از تابش بند در معماری ایران تاریخی کهن دارد و ضرورت پیدایش آن قرارگیری بسیاری از نقاط ایران در پهنه اقلیمی گرم و خشک و نیاز به کنترل ورود نور به ساختمان و محافظت از افزایش دمای ناشی از گرمای خورشید در فصول گرم سال بوده است. در دوران قاجار با نمونه ای از تابش بندهای پارچه ای روبرو هستیم که در قالب منسوجاتی تزیینی بر روی نمای ساختمان های گوناگون این دوره نصب شده اند و هدف مقاله حاضر بررسی کارکرد این تابش بندها و شیوه استفاده از آنها در بناهای این دوران و همچنین نقش کارکرد تزیینی آنها در شکل دادن به نمای بناهای این عصر بوده است. بررسی حاضر از روش توصیفی- تحلیلی و با ارجاع مطالعه موردی بر روی بنای کاخ ها و عمارت های دولتی دوره ناصری این دوره در شهر تهران و با ارجاع به عکس های تاریخی این دوره صورت گرفته است و تجزیه و تحلیل شامل دلایل کاربرد آن از منظر اقلیمی، نقوش تزیینی و دلایل استفاده از نقوش، تنوع و نحوه انطباق آنها با نمای ساختمان ها بوده است. نتایج مطالعه نشان می دهد که تابش بندهای این دوره از منظر کاربردی با هدف ممانعت از ورود نور به فضاهای داخلی در فصول گرم سال، مانعی برای کاهش ورود هوا از سطح پنجره های ارسی، همچنین کاهش کوران در فضاهای نیمه بسته ایوان ها در شب و فصول سرد و ممانعت از تخریب تزیینات ایوان ها و پنجره های ارسی در اثر کج باران ها بوده است. از بعد تزیینی نیز بخشی از تزیینات رویه دوزی شده به منظور استحکام بخشی ساختار تابش بند و بخش دیگر به منظور ایجاد آرایه هایی جهت انطباق آنها با بستر معماری بنا بوده-است. از منظر تزیینی، آنها به تزیین ساده فرش مانند و نمونه پرده ایوان دارای کتیبه فوقانی به منظور انطباق با قوس های نما که در غالب موارد حامل نقوش تزیینی و نمادین است؛ تقسیم می شوند.