معرفی پایان‌نامه: رابطه ایمان و عقل در اسلام و مسیحیت از نگاه علامه طباطبایی و قدیس آگوستین

Abstract

علامه طباطبایی درباره‌ی نسبت عقل و اسمان معتقد است که عقل بر ایمان تقدم دارد. از این رو، وی تعقل و حجت عقلی آزاد را بر ایمان مقدم می‌دارد و آزادانه با اقامه‌ی براهین عقلی به اثبات آموزه‌های دینی می‌پردازد. به همین دلیل، از نگاه ایشان درست نیست که نخست باید ایمان آورده سپس طبق آن استدلال کرد. اساساً، ایمان دارای جوهری معرفتی است که شامل همه‌ی گزاره‌های دینی می‌باشد و بی‌تردید اموری نظری‌اند نه بدیهی. علامه بر خلاف معتزله عقل را به دلیل محدودیت مرتبه‌ی وجودیش از درک ذات نامتناهی خداوند، ناتوان به شمار آورده است و آن را از درک برخی گزاره‌های دینی ناتوان‌می‌داند. ایشان معتقد است عقل، خود به ناتوانی اش در فهم برخی از آموزه‌های دینی اعتراف نموده، انسان را به سوی منبع معرفتی دیگری به نام وحی هدایت می‌کند که پرده از رخ حقایق دینی فراعقلی بر می‌گیرد. علامه طباطبایی(ره) هم‌چنین با رد دیدگاه تفریط گرایانه‌ی اشاعره مبنی بر ناتوانی عقل در تشخیص صفات و افعال خداوند و بی‌اعتبار قلمداد نمودن معرفت عقلی، بیان می‌کند که عقل در تشخیص و داوری خود درباره‌ی صفات و افعال خداوند و براهین آن معتبر و حجت است، می‌توان اور ا یک عقل‌گرای تمام عیار دانست. اما آگوستین ایمان را مقدم بر عقل دانسته، فهم را پاداش ایمان آوردن به حساب می‌آورد و تأکید می‌کند که ایمان شرط فهم است؛ به گونه‌ای که تا ایمان نیاوریم، به فهم نایل نمی‌شویم. وی نقش عقل را سوق دادن به سوی تقدم ایمان قلم‌داد می‌کند. با این همه آگوستین عقل و ایمان را دارای دو حوزه‌ی متمایز و بی ارتباط با یکدیگر نمی‌داند، بلکه قلم‌رو آن دو را به گونه‌ای در آمیخته به شمار می‌آورد که تفکیک آن‌ها ممکن نیست. آگوستین برای توجیه و تبیین گزاره‌های معتدل دینی از عقل بهره می‌گیرد و با آوردن براهین عقلی به اثبات وجود خدا می‌پردازد. از این‌رو، ایمان‌گرایی معتدل به شمار می‌رود. ولی به سبب خصیصه ایمان‌گرایی‌اش، هرچه را که موافق ایمان باشد، می‌پذیرد و آن چه را ضد ایمان یابد به اصلاح آن می پردازد. وجه مشترک هر دو متفکر این است که آنان معتقدند عقل و ایمان، راه یا بازار حقیقت‌اند و به تنهایی نمی‌توانند به سعادت انسانی رهنمون شود. هم‌چنین هر دو اندیشمند باور دارند ایمان، حیات نوینی به مؤمن می‌بخشد که او را به درک حقایقی قادر می‌سازد که در توان دیگران نیست.