باورهای زروانی در داستان رستم و اسفندیار

Abstract

پژوهش در ابعاد دینی داستان رستم و اسفندیار ازجمله مواردی است که با وجود بررسی­های بسیار همچنان مورد توجه محققان است. هدف نوشتار حاضر بررسی و تحلیل عناصر زروانی این داستان و میزان تأثیر آنها در وقوع نبرد بین دو پهلوان است که تاکنون در تحقیقات انجام‌یافته کمتر مورد توجه قرار گرفته‌است. از آنجا که این داستان ریشه در عهد باستان دارد، به مانند هر اثر دیگری تحت تأثیر اوضاع و شرایط دینی عصر خود قرار گرفته‌است. باورهای زروانی که براساس بررسی پژوهشگران گرایشی غالب در عصر باستان به­خصوص در دورۀ ساسانی بوده این داستان را نیز متأثر ساخته و در بخش­های مختلف آن در قالب واژه­ها و اصطلاحات گوناگون به­ صورت پیوسته نمودار شده­است. بررسی­ها نشان می­دهد حجم مطالب زروانی در این بخش از شاهنامه به مقداری است که به­راحتی می­توان گفت داستان مذکور تحت تأثیر باورهای زروانی ‌است. نکتۀ مهم و قابل‌توجه در این داستان نقش تقدیر و بخت شوم اسفندیار در وقوع نبرد است که عاقبت او را به سوی سرنوشتی که از قبل برایش تعیین شده بود سوق می­دهد و بنابر پیش‌بینی جاماسب باعث مرگ او به دست رستم دستان شده­است.