مولوی و منطق‌الطیر خاقانی

Abstract

منطق‌الطیر تعبیری است برگرفته از قرآن که از آن هم در معنای ظاهری (زبان مرغان) و هم در معنای باطنی‌ (زبانی رمزی میان خداوند و انبیا/ اولیا) تعبیر و تفسیر کرده‌اند. این تعبیر، دست‌مایة آفرینش رساﻠﺔ‌الطیرها و به‌ویژه منظومة منطق‌الطیر عطار شده‌است که به شرح معنوی سفر ارواح از غربتکدة غربی خاک، به ســوی اصل شرقی افلاک پرداخته‌اند. افزون بر کاربرد فراوان این ترکیب و مترادفات آن در شعر فارسی، مولانا نیز بارها از آن یاد کرده و ازجمله در پایان دفتر دوم مثنوی، از تعبیر «منطق‌الطیر خاقانی» در مقابلِ «منطق‌الطیر سلیمانی» استفاده کرده‌است. عموم شارحان، این تعبیر را اشاره‌ای طعن‌آمیز به قصیده منطق‌الطیر خاقانی دانسته‌اند. نگارنده ضمن ردّ این نگاه، منطق‌الطیر سلیمانی (منسوب به سلیمان = انسان کامل) را زبان ولی خدا می‌داند که با ارواح به فراخور درک و استعداد هر یک سخن میگوید و منطق‌الطیر خاقانی (منسوب به خاقان= پادشاهان دنیوی)، درک و دریافت عوام از این زبان رمزی به صورت صوتی ظاهری است.