زمان، هویت و روایت: چگونگی فهم زمان در روایت‌های تخیّلی غرب و ایران

Abstract

زمان استعاره‌ای است که خود را با گذار، تکرار و مکان نشان می‌دهد و انسان تنها موجودی است که با این استعاره، هم استمرار می‌یابد و هم خود را می‌شناسد. روایت‌های تخیلی عالی‌ترین ساختارهایی هستند که زمان وجودی انسان را نشان می‌دهند. از این‌رو، هم هویت‌سازند و هم تحت تأثیر هویت‌ها. این مقاله با بررسی شکل‌های زمان در روایت‌های تخیلی نشان می‌دهد که چگونه در هر برهه‌ای، منجر به هویت‌های ویژه شده‌اند. این هویت‌ها نه‌تنها در بازتولید روایت‌ها به‌گونه‌ای زمان را تأویل کرده‌اند، بلکه به شکلی به تأویل و تببین خود نیز پرداخته‌اند. اصلی‌ترین مسألة این تحقیق آن است که روایت‌های تخیّلی ایران به شکل روایت‌های تخیّلی غرب، زمان را تجزیه نکرده‌اند؛ از این‌رو، انسانِ ایرانی چه در تولید روایت‌های تخیّلی و چه در دریافت آن، دیرتر به تخیّلِ تاریخی رسیده و بیشتر متأثر از تخیّلِ تمثیلیِ گفتمانِ عرفانی بوده‌است.