تحلیل عناصر نمادین و کهن‌الگویی در معراج‌نامه‌های نظامی

Abstract

یکی از بخش‌های برجسته در منظومه‏های نظامی، معراج‏نامه‎های اوست که وی آنها را به تقلید از سنایی غزنوی سروده‌است. مطالعۀ این بخش از خمسۀ نظامی بیانگر آن است که شاعر در توصیف این واقعۀ عظیم دینی و تاریخی به منابع سیره و تفسیر توجه ویژه داشته و حوادث را آن‎گونه که در این منابع آمده، البته با نگاهی کلی‎تر و با بیان هنری و شاعرانۀ خود به رشتۀ نظم درآورده‌است. آنچه در معراج‏نامه‏های نظامی قابل‎توجه می‎نماید، برخی اندیشه‎های نمادین و کهن‎الگویی است که دریافت معنای آنها نسبتاً دشوار است و نیاز به تأویل و تفسیر و مراجعه به دیگر منابع دارد. برای مثال در شکل‎شناسی معراج، نظامی، تصویری کهن ارائه داده‌است که با قدیمی‏ترین اندیشه‏های بشری پیوند می‎یابد. در توصیف براق، اسب شبه‎اساطیری پیامبر (ص) نیز شاعر اوج هنر و دانش خویش را به‌کار برده و مفاهیمی را مطرح نموده‌است که تنها در پیوند با نمادها و کهن‏الگوها می‎توان آنها را دریافت؛ مفاهیمی که شکل مصور آن در مینیاتورهایی که معراج را به تصویر کشیده‏اند نیز منعکس شده‌است.