افعال معین و نمایش نمود در زبان فارسی

Abstract

در دستورهای فارسی برخلاف مقوله‌های دستوریِ «زمان» و «وجه»، به مقولۀ مهم «نمود» توجه کمتری شده‌است. طبق تعریف، کلیۀ امکانات دستوری که برای بیان این سه مقوله در زبان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، «معین» نامیده می‌شود. معین‌ها از رهگذر فرایند معین‌شدگیِ افعال قاموسی به وجود می‌آیند. معین‌شدگی از انواع فرایند کلی دستوری‌شدگی است. معمولاً امکانات دستوری حاصل از معین‌شدگی به‌صورت کلمۀ نقشی، واژه‌بست و وند تصریفی هستند. از میان این سه صورت، کلمات نقشی و واژه‌بست‌ها در مقام افعال معین جای می‌گیرند. موضوع اصلی این مقاله افعال معینی است که بیانگر مفهوم نمود هستند. در این راستا نمودهای ناقص، کامل، تقریب و آغازی مورد بررسی قرار می‌گیرد. شواهدی که اینجا عمدتاً از فارسی جدید ارائه می‌کنیم مبیّن دو نکتۀ بسیار مهم است: اول این‌که فعل معین در عین‌حال می‌تواند چند نقش دستوری داشته باشد، و دوم این‌که دو یا چند فعل معین می‌توانند نقش دستوری یکسانی داشته باشند.