ارزیابی مهم‌ترین عوامل مؤثر بر درآمد مالیات‌های مستقیم در اقتصاد ایران با رویکرد مدل‌های TVP-DMA و TVP- FAVAR

Abstract

با توجه به اهمیت مالیات‌ها در تأمین منابع مالی بودجه دولت و بهره‌برداری از آن در اجرای سیاست‌های مالی با هدف باز توزیع ثروت و درآمد و تخصیص بهینه منابع اقتصادی بین بخش‌های مختلف، شناسایی عوامل مهم مؤثر بر درآمدهای مالیاتی و بررسی نحوه تأثیرگذاری آن بیش‌ازپیش آشکار شده است. در این مطالعه ضمن بررسی عوامل مؤثر بر مالیات‌های مستقیم و مبانی نظری مربوط آن در اقتصاد ایران، انتخاب متغیرهای مهم و تأثیرگذار بر مالیات‌های مستقیم اقتصاد ایران در دوره زمانی سال‌های 1350 تا 1396 با استفاده از مدل‌های پویای TVP DMA موردتوجه بوده است. پس از انتخاب متغیرهای مهم مؤثر بر مالیات‌های مستقیم از طریق تخمین‌های صورت گرفته توسط مدل یادشده، توابع واکنش آنی یا عکس‌العمل ناشی از تغییرات این متغیرها و اثرات آن بر رشد مالیات‌های مستقیم در مقاطع زمانی یادشده با استفاده از مدل‌های TVP- FAVAR نیز بررسی شده است. نتایج حاصل از این تحقیق براساس خروجی مدل‌های TVP DMA و TVP DMSنشان‌دهنده این است که در اقتصاد ایران متغیرهای درجه باز بودن اقتصاد، رشد بودجه عمرانی، تورم، متوسط نرخ مالیاتی و رشد درآمدهای حقیقی به ترتیب مهم‌ترین متغیرهای مؤثر بر رشد مالیات‌های مستقیم است. بررسی آثار ناشی از متغیرهای یادشده بر تحولات رشد مالیات‌های مستقیم در بازه زمانی موردبررسی نشان‌دهنده این است که درجه باز بودن اقتصاد، رشد بودجه عمرانی، متوسط نرخ مالیات در بخش مالیات‌های مستقیم و رشد درآمدهای حقیقی در اغلب سال‌ها تأثیر مثبت بر رشد مالیات‌های مستقیم داشته است. تأثیر تورم بر رشد مالیات‌های مستقیم در اقتصاد ایران در دوره زمانی یادشده در حال تغییر بوده و این تأثیر در برخی سال‌ها مثبت و در دوره‌های زمانی دیگر منفی بوده است؛ بنابراین و براساس نتایج مدل، نمی‌توان اظهار داشت که اثر تورم بر رشد مالیات‌های مستقیم در اقتصاد ایران مثبت است یا منفی چراکه همزمانی تورم با سایر تحولات اقتصادی (رشد، نرخ بیکاری و ...) و مالیاتی (معافیت‌ها، تغییر نرخ‌ها و ...) تعیین‌کننده اصلی مسیر تأثیرگذاری این متغیر بر رشد مالیات‌های مستقیم است.