بررسی تأثیرات خشکسالی‌های هواشناسی بر عملکرد دو محصول گندم و جو دیم (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی)

Abstract

پدیده خشکسالی صدمات قابل ملاحظه‌ای به بخش کشاورزی به خصوص عملکرد غلات دیم وارد می‌سازد. در این ‎پژوهش ‎تأثیر عوامل هواشناختی خشکسالی در غالب نمایه‌های خشکسالی هواشناسی بر عملکرد ‏گندم و جو دیم ‎و همزمانی آن‌ها ‎ارزیابی شد. داده‌های 19 ساله (1391-1373) ایستگاه‌های هواشناسی استان خراسان رضوی شامل بارندگی، دما، ساعت آفتابی، تبخیر و رطوبت نسبی تهیه و پردازش‌های لازم صورت گرفت.‏‎ ‎نمایه‌های‎ ‎استاندارد‎ ‎بارش، بارش‎ ‎استاندارد شده‏، درصد‎ ‎از‎ ‎نرمال و ‏نمایه دهک محاسبه شدند. همچنین عملکرد گندم و جو در سال‌های مذکور ‏گردآوری و روابط آماری بین عملکرد و نمایه‌های خشکسالی به کمک آزمون‌های همبستگی و رگرسیون تحلیل گردید. نتایج نشان داد در سال زراعی 79-78، در ایستگاه‌های‎ ‎مشهد، سرخس، سبزوار، گناباد، کاشمر، ‏نیشابور، گلمکان، کمترین مقدار بارندگی ثبت شده و به دنبال آن خشکسالی هواشناسی خیلی شدید و شدید اتفاق ‏افتاده است. کمترین عملکرد گندم و جو دیم در طول دوره مطالعاتی، با انطباق زمانی کامل، در همان سال 79-78 ثبت شده است. در سال زراعی 87-86 در ایستگاه‌های تربت‌جام، قوچان، تربت‌حیدریه، ‏کمترین مقدار بارندگی و به دنبال آن خشکسالی خیلی شدید و شدید اتفاق افتاده است ولی انطباق با عملکرد گندم و ‏جو دیم نداشت. ‏بر اساس‎ ‎همبستگی‎ ‎بین‎ ‎عملکرد‎ ‎گندم‎ ‎و جو دیم و‎ ‎پارامترهای‎ ‎هواشناسی‎ نقش ‏بارندگی و رطوبت نسبی از سایر عوامل بیشتر بود.‎روابط‎ ‎رگرسیونی‎‎ ‎متغیرهای‎ اقلیمی با‎ ‎عملکرد گندم و جو دیم ‎در اغلب موارد معنی‌دار بود‎. نتایج نشانگر انطباق نسبی خشکسالی کشاورزی با نمایه های خشکسالی هواشناسی بود ولی این انطباق در مناطق با بارش کم، ناچیز بوده است.