عوامل منع کتابت حدیث و پیامدهای آن

Abstract

یکی از مسائل که در اسلام اهمیّت ویژه‌ای دارد، بررسی تاریخ حدیث از این نظر است که نهی از کتابت حدیث به چه دلیل و هدفی انجام گرفت؟ آیا رسول خدا (ص) کتابت حدیث را نهی فرموده بود؟ و اگر آن حضرت منع نموده بود، چرا عدّه‌ی چشمگیری از صحابه حدیث نبوی را می‌نوشتند؟ برعکس اگرآن حضرت (ص) منع نفرموده بود، چه عواملی موجب جلوگیری از کتابت حدیث شد و هدف از آن چه بوده است؟ نویسنده‌ی این مقاله بدین‌نتیجه رسیده است که ادّعای نهی از کتابت حدیث از سوی رسول خدا (ص)، نمی‌تواند درست باشد، بلکه به نظر می‌رسد که رأی درست در این مورد آن است که نهی از کتابت حدیث نبـوی، بعد از رحلت آن حضرت (ص) و از سـوی دستگاه حاکم وقت، به‌ویژه از سوی خلیفه‌ی دوم و هدف از این کار تقویت پایه‌های حکومت نـوپا بوده است. از این‌رو، به‌رغم اشاره‌ی صحابه بر نوشتن سنّت نبوی، به مردم اجازه داده نشد حدیـث را جز آن احادیثی که دستگاه تأیید می‌کرد، بنویسند و با کتابت حدیث، آثار صحیح نبوی، سالم به‌دست مسلمین برسد که در نتیجه‌ی این ممنوعیّت، بسیاری از احادیث نبـوی در این‌باره متروک شد یا مغفول ماند و مردم از سنّت نبوی به‌ویژه آن احادیث که مربوط به امر خلافت بود، ناآگاه ماندند و بدین‌ترتیب از خالی‌شدن پشتوانه‌ی فکری و ایدئولوژیک حکومت جدید جلوگیری شد.