بررسی رابطه بین بعد فراکتال و ویژگی‌های مورفومتریک شبکه‌زهکشی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز دشت یزد-اردکان)

Abstract

الگوی شبکه­ های زهکشی جزء شاخص ­ترین چشم‌اندازهای سطح زمین محسوب می­ شوند که اساس بسیاری از مدل­ های هیدرولوژیکی و ژئومورفولوژیکی است. با توجه به خصوصیات ژئومورفولوژیکی منطقه، هر کدام از شبکه‌های زهکشی ویژگی­های فراکتالی از خود نشان می‌دهند که به صورت کد یا عدد بدون بعد نشان داده می‌شود. در واقع، هندسه فراکتال زبان ریاضی است که به صورت، ابزاری کمی برای بررسی ژئومورفولوژی شبکه­ های زهکشی و مدل‌سازی بسیاری از پدیده­ های پیچیده طبیعی مورد استفاه قرار می‌گیرد. ابعاد فراکتالی شبکه‌زهکشی در حوزه­‌های آبخیز، معرف میزان تشابه ژئومورفولوژیکی در بین آن­ها است. در تحقیق حاضر، ابعاد فراکتالی شبکه ­زهکشی حوزه‌آبخیز دشت یزد- اردکان با استفاده از تعدادی از شاخص ­های مورفومتریک مورد بررسی قرار گرفت. همبستگی بین شاخص ­های مورفومتری و بعد فراکتال شبکه ­زهکشی محاسبه گردید. مقادیر عددی بعد فراکتال برای سه سازند زمین‌شناسی منطقه مورد مطالعه به‌دست آمد که میانگین بعد فراکتال 1/149 نشان‌دهنده‌ی سازند آهک تفت، میانگین بعد فراکتال 1/161، بیان گر سازند گرانیت و مقدار 1/207 نشان‌دهنده سازند کهر است. بیشترین مقدار عددی بعد فراکتال در سازند کهر(1/279) و کمترین آن در سازند تفت (1/046) محاسبه شد. نتایج آزمون تجزیه واریانس یک‌طرفه نشان داد بین میانگین بعد فراکتال سه سازند زمین‌شناسی با اطمینان 0/99 اختلاف معنی‌دار وجود دارد. نتایج روابط معنی‌داری بین ابعاد فراکتال شبکه‌زهکشی و شاخص‌های مورفومتریک نشان می‌دهد. بالاترین ضریب همبستگی متعلق به روابط رگرسیونی بین تراکم شبکه‌زهکشی و بعد فراکتال است ( در سطح 0/99). در پایان می‌توان نتیجه‌گیری نمود که بعد فراکتال، شاخص نسبتاً دقیق در ارائه خصوصیات مورفومتریک و ژئومورفولوژیک شبکه­های زهکشی است که جزئیات شکل و پیچیدگی­های موجود در شبکه‌زهکشی را به صورت یک شاخص بدون بعد نشان می‌دهد.