بررسی نحوه تشکیل، کانی شناسی رس و میکرومورفولوژی خاک های گچی- نمکی پلایای خیر آباد سیرجان

Abstract

پلایا از جمله شکل­های اراضی مهم در مناطق بیابانی بوده و سطح زیادی را در این مناطق به خود اختصاص داده است. این شکل اراضی از سطوح مختلف ژئومورفولوژی تشکیل می‌گردد. پس از فرآیندهای کوه­زایی، پلایاها، به عنوان سطوح به جا مانده از تبخیر دریاچه­های باقیمانده از تتیس، تشکیل و انواع کانی­های تبخیری درآن­ها ایجاد شد. کانی­هایی با حلالیت کم­تر در سطوح بالاتر ته­نشست نموده و به عنوان منشأ این کانی­ها برای مناطق پایین دست خود به حساب می­آیند. یکی از این پلایاها، پلایای گچی- نمک خیرآباد واقع در استان کرمان است که جهت بررسی خصوصیات فیزیکی- شیمیایی، کانی شناسی رس، و میکرومورفولوژی، انتخاب گردید. پهنه‌های رسی شور که دارای سطوح پفکی، نوار مرطوب و سله نمکی بوده از جمله سطوح ژئومورفولوژی هستند که طی مطالعات صحرایی و بررسی تصاویر گوگل، عکس ماهواره­ای و هوایی و نقشه توپوگرافی در پلایای خیر آباد شناسایی گردید. در پهنه‌های رسی غیر شور میزان هدایت الکتریکی از 8/2 تا 2/32 دسی زیمنس بر متر در تغییر است. کانی­های رسی اسمکتیت، ایلیت، پالیگورسکیت و کائولینیت در این سطح ژئومورفولوژی شناسایی گردید. بلورهای یوهدرال گچ در افق جیپسیک و پوشش­های کلسیت در افق کلسیک این موقعیت ژئومورفولوژیکی مشاهده شد. در سطوح پهنه رسی شور مقدار هدایت الکتریکی از 5/33 تا حدود 160 دسی زیمنس بر متر متغیر است. گچ­های عدسی شکل و صفحات در هم قفل شده گچی از جمله اشکال گچ ثانویه­ای بودند که طی مطالعات میکرومورفولوژی در این پلایا شناسایی گردید. بیشترین میزان هدایت الکتریکی (314 دسی زیمنس بر متر) در پهنه­های رسی شور دارای سطوح پف کرده که در اثر حرکت موئینه آب شور به سطح خاک رخ می­دهد، اندازه­گیری شد. سطح منطقه مرطوب دارای کانی­های رسی ایلیت، پالیگورسکیت، اسمکتیت، و کائولینیت و فابریک کلسیتیک کریستالیتیک بی­فابریک است. از سطوح بالادست به طرف مرکز پلایا، بر میزان هدایت الکتریکی و درصد و اندازه بلورهای گچ اضافه می­شود، ولی کانی شناسی بخش رس تغییری نشان نمی­دهد.