تبیین اصول هویت‌ساز در معماری خانه‌های طباطبایی و بروجردی

Abstract

با توجه به انقطاع فرهنگی، اغتشاش و نابسامانی در معماری دوره معاصر این سرزمین، خانه‌های شکل گرفته در این دوران، پاسخگوی بسیاری از روابط و نیازهای فرهنگی و اجتماعی مردم این مرز و بوم نیست. از این رو شناخت مفاهیم و عناصر هویت‌ساز در معماری خطه کاشان نقشی بسیار مهم و کلیدی را در روند ساختن مساکن با هویت و پاسخده به نیازهای فرهنگی و اجتماعی ساکنان جامعه امروزی این منطقه ایفا خواهد کرد. در جهت تبیین و شناسایی عناصر و مفاهیم هویت‌ساز، دو نمونه از خانه‌های تاریخی در شهر کاشان، با به‌کارگیری روش کیفی و با رویکرد توصیف و تحلیل محتوا، مورد مطالعه و واکاوی قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصله، عناصر هویت‌ساز به دو بخش طبیعی و کالبدی تقسیم شدند؛ همین‌طور مفاهیم هویت‌ساز نیز تعیین شد، که برخی از این مفاهیم و اصول فکری هم‌راستا با نظریه‌های صاحب‌نظران و برخی دیگر نیز به‌صورت نسبی همسو با نظریه‌های صاحب‌نظران ارزیابی شد. عناصر طبیعی هویت‌ساز عبارت‌اند از: آب، باد، نور و گیاه. عناصر کالبدی نیز شامل: ورودی، هشتی، شاه‌نشین، تالار، ایوان، حیاط مرکزی، دالان رابط، مهتابی، بادگیر و حوضخانه. مفاهیم و اصول فکری تأثیرگذار بر شکل‌گیری مسکن در شهر کاشان عبارت‌اند از: درونگرایی، مرکزگرایی، ارتباط معماری با طبیعت، به‌کارگیری اصول هندسی در شکل‌گیری فضاها و تصاویر بصری در کالبد، توجه به رعایت سلسله مراتب و ارزش‌گذاری فضاها در پلان، انعطاف‌پذیر بودن فضاها، تناسب و تعادل در ارتباط معماری با عناصر طبیعی و همساز بودن با بوم و اقلیم منطقه؛ از جمله مواردی بودند که به‌عنوان مفاهیم قطعی و شفاف در شکل‌گیری معماری خانه‌های شهر کاشان مشاهده شد. در ادامه تبیین مفاهیم هویت‌ساز خانه‌های شهر کاشان، برخی ویژگی‌ها و مفاهیم نیز با کیفیت تأثیرگذاری نسبی ارزیابی شد (که به‌صورت کامل و قطعی نمی‌توان به‌عنوان یک اصل هویت‌ساز شناخت) که عبارت‌اند از: خودبسندگی یا به‌کارگیری مواد و مصالح همان منطقه و اقلیم در ساخت بنا، مردم‌واری یا رعایت تناسب بین اندام انسانی و اندام بنا، شفافیت و تداوم