تأثیر حیاط در شکل‌گیری پیکربندی خانه‌های سنتی ایران در کاشان

Abstract

بخش لاینفک خانه‌های سنتی ایرانی، حیاط است. در غالب خانه‌های سنتی می‌توان دست کم یک حیاط را شناسایی نمود که با سلسله‌مراتبی از ورودی خانه قرار گرفته است و سایر فضاهای خانه را سازماندهی می‌نماید. خانه‌هایی با این نظام فضایی را خانه‌های حیاط مرکزی می‌نامند. هرچند سالهاست که طراحی و ساخت چنین خانه‌هایی منسوخ شده اما از آنجا که این خانه‌ها در طول زمانی بسیار طولانی پاسخ مناسبی به نیازهای زندگی ایرانیان بوده‌اند، تلاش‌های زیادی جهت بهره‌گیری از منطق اجتماعی فضاهای این خانه‌ها از سوی پژوهشگران عرصه معماری صورت پذیرفته است، اما همواره به تقلید شکلی منجر شده و در نهایت طراحی صورت گرفته با نیازهای زندگی امروز هماهنگ نبوده است. به نظر می‌رسد که شناختن نحوفضاهای خانه‌های ایرانی و کاربست این منطق در طراحی‌های امروزین به شکل‌گیری جنوتایپی1 می‌انجامد که حاوی ژن‌های نسل‌های گذشته و در عین حال مطابق با ظواهر و نیازهای زندگی امروزه می‌باشد. این مقاله با بهره‌گیری از تئوری گراف و نحو فضا و روش گراف پلان توجیهی، به دنبال بررسی تأثیر فضایی حیاط در شکل‌گیری پیکربندی خانه‌های سنتی ایرانی است. در واقع سؤال پژوهش این است که آیا اختلاف معناداری بین تأثیر فضایی حیاط و سایر فضاها وجود دارد؟ این معناداری چگونه است؟ در این پژوهش چهار خانه که متعلق به دوره‌های تاریخی متفاوتی هستند، در یک شهر مشخص به تصادف انتخاب شده‌اند به نحوی که هر چهار خانه، یک و فقط یک حیاط داشته باشند. نقشه محدب و گراف پلان توجیهی و در نهایت تحلیل ریاضی این نمونه‌ها نشان‌دهنده میزان تأثیرگذاری هر یک از فضاهای یک خانه در سازمان فضایی آن می‌باشد و داده‌های مربوط به حیاط در قیاس با سایر فضاها تأثیر ویژه این فضا را در شکل‌گیری پیکربندی خانه‌های سنتی ایرانی نشان می‌دهد