معماری و ابعاد آموزش آن بر پایه متون حکمی (با تأکید بر حفظ هویت ایرانِ اسلامی)

Abstract

معماری هر سرزمین، نشان هویت آن است. ایران با پیشینه درخشانش در تمدن و گسترش دین اسلام در آن، دارای هویت تاریخی، ایرانی، اسلامی قوی است که لازمه حفظ آن شناخت اصول بنیادی و مبانی نظری معماری است. در گذشته، اصول و ارزش‌ها در غالب نظام استاد شاگردی در بستر فرهنگی جامعه منتقل می‎‌شده است که امروزه جای این آموزش در مدارس معماری خالیست. بهترین راه شناخت آموزش معماری در معماری سنتی مراجعه به بناها و مکتوبات مرتبط با معماری است که در این زمینه اثر تدوین شده‌ای که مستقیماً مرتبط با معماری باشد، به ما ارث نرسیده و اغلب تحقیقات به شکل توصیفی برروی آثار انجام شده است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ این سؤال است که پشتوانه‌ علمی و ارزشی معماری سنتی ما چه بوده است؟ چگونه می‌توان آن را آموزش داد؟ در این مسیر سعی شده با تأکید بر متون فارسی درجه یک در دوره زمانی سده اول تا دوازدهم مبانی بنیادی علمی و حکمی (معرفتی) آنان به روش استنادی و در پی آن استنباطی بررسی شود. در این راستا با مطالعه متون کهن حکمی و فیش‌برداری و استخراج مطالب مرتبط با معماری، مواردی که از آن‌ها می‌توان در آموزش معماران آینده استفاده کرد، مورد توجه قرار گرفته است. کتاب‌های احصاء العلوم، مجمل الحکمه، گزیده اخوان الصفا، رساله معماریه، فتوت‌نامه بنایان نمونه‌های مورد بررسی هستند. یافته‌های تحقیق در متون کهن مبین این است که معماری با فنون و علوم نظری- عملی دیگر نظیر ریاضیات، هندسه، علم حیل و موسیقی در ارتباط بوده‌ و آموزش معماری همراه با تعالیم اخلاقی و اعتقادی با محور جهان‌بینی توحیدی بوده ‌است. همراه کردن آموزش‌های اخلاقی در کنار آموزش‌های حرفه‌ای لازمه‌ معماری با هویت در آینده کشورمان است. بازبینی در شرح دروس دانشگاهی رشته معماری و رشته‌های مرتبط آن راهکاری برای رسیدن به هدف است.